من نزد پيامبر خدا (ص) رفتم. ايشان فرمود: «نزد خود او برو و بگو بايد حقيقت را به تو بگويد». من نزد آن مرد رفتم و گفتم: پيامبر خدا (ص) به تو امر مى‌كند كه مرا خبر دهى. مرد گفت: حال كه چنين است، مى‌گويم. اگر دنيا از من باشد و از من گرفته شود، ناراحت نمى‌شوم و اگر دنيا به من داده شود، از آن شادمان نمى‌شوم. شب را در حالى مى‌خوابم كه از هيچ كس، كينه‌اى به دل ندارم، و بر نعمتى كه خداوند به او داده است، حسادت نمى‌كنم. عبد اللّه گفت: امّا، به خدا سوگند كه من شب‌ها را به عبادت مى‌گذرانم، و روزها را روزه مى‌گيرم؛ ليكن اگر گوسفندى به من ببخشند، خوش‌حال مى‌شوم و اگر از دستم برود، ناراحت مى‌گردم. به خدا سوگند كه خداوند، تو را بر ما برترى آشكارى داده است.[712]

تغيير رغبت‌

اگر درمان مشكل ياد شده، زهد است، پرسش مهم ديگر اين است كه چگونه مى‌توان زهد را به وجود آورد و در وجود انسان پرورش داد؟

در پاسخ بايد گفت: هر چند زهد به معناى بى‌رغبتى به دنياست، با اين حال بدان معنا نيست كه فرد زاهد به لحاظ روحى و روانى نبايد به هيچ چيز ديگرى رغبت داشته باشد. رغبت و ميل، از وجود انسان سالم، قابل حذف نيست. آنچه در زهد اتفاق مى‌افتد، «تغيير رغبت» است. بايد نظام رغبت را تغيير داد تا انسان در خوشايند زندگى، دچار بدمستى و در ناخوشايند آن، دچار حسرت و افسوس نگردد. در يك نگاه كلان، موضوع رغبت، يا دنياست يا آخرت. اگر انسان نسبت به هر يك رغبت پيدا كند، نسبت به ديگرى، زاهد و بى‌رغبت خواهد شد.[713] اگر كسى نسبت به دنيا رغبت و نسبت به آخرت بى‌رغبت گردد، همه هستى و خوش‌بختى و هويت خود را در اين دنيا مى‌بيند. لذا با رويكرد دنيا بسيار خرسند مى‌گردد و تمام سعى خود را در بهره‌بردارى و لذّت‌برى از آن به كار مى‌بندد. همچنين از رويگرد دنيا بسيار ناراحت مى‌گردد؛ چون همه چيز خود را از دست‌داده مى‌بيند و از اين رو، به شدّت دچار حسرت و بى‌تابى مى‌گردد. امّا در طرف مقابل، اگر كسى نسبت به دنيا بى‌رغبت و نسبت به آخرت رغبت داشته باشد، همه دنيا را كالايى اندك و بى‌ارزش مى‌داند[714] و آخرت را به خاطر همه نعمت‌ها و لذّت‌هاى بى‌پايان و پايدارش، بهتر از هر چيزى به حساب مى‌آورد. لذا از رويكرد دنيا آنچنان خرسند نمى‌گردد كه خود را گم كند و دچار

[712]. همان: ج 2، ص 91، ح 922.

[713]. لذا در برخى روايات نيز اين دو با هم ديده شده‌اند. براى نمونه:

امام على( ع) مى‌فرمايد: كُن فى الدُّنيا زاهِداً وفى الآخِرَةِ راغباً( الأمالى، مفيد، ص 119، ح 3؛ غرر الحكم، ح 2827؛ بحار الأنوار، ج 77، ص 422، ح 41). موارد ديگرى نيز هست كه ادامه، مطرح خواهند شد.

[714].\i( قُلْ مَتاعُ الدُّنْيا قَلِيلٌ)\E( سوره نساء، آيه 77).