الفصل الحادي و العشرون: التَّسليمُ و آدابُهُ‌

305. الإمام الصادق عليه السلام: إذا كُنتَ في صَفٍّ فَسَلِّم تَسليمَةً عَن يَمينِكَ و تَسليمَةً عَن يَسارِكَ لِأَنّ عَن يَسارِكَ مَن يُسَلِّمُ عَلَيكَ، و إذا كُنتَ إمامًا فَسَلِّم تَسليمَةً و أنتَ مُستَقبِلُ القِبلَةِ[446].

306. المُفَضَّلُ بنُ عُمَر: سَألَتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام عَنِ العِلَّةِ الَّتي مِن أجلِها وَجَبَ التَّسليمُ فِي الصَّلاةِ، قالَ: لِأَنَّهُ تَحليلُ الصَّلاةِ، قُلتُ: فَلِأَيِّ عِلَّةٍ يُسَلَّمُ عَلَى اليَمينِ و لا يُسَلَّمُ عَلَى اليَسارِ؟ قالَ: لِأَنَّ المَلَكَ المُوَكَّلَ الَّذي يَكتُبُ الحَسَناتِ عَلَى اليَمينِ و الَّذي يَكتُبُ السَّيِّئاتِ عَلَى اليَسارِ، و الصَّلاةُ حَسَناتٌ لَيسَ فيها سَيِّئاتٌ فَلِهذا يُسَلَّمُ عَلَى اليَمينِ دونَ اليَسارِ. قُلتُ: فَلِمَ لا يُقالُ: السَّلامُ عَلَيكَ، و المَلَكُ عَلَى اليَمينِ واحِدٌ و لكِن يُقالُ: السَّلامُ عَلَيكُم؟ قال: لِيَكونَ قد سُلِّمَ عَلَيهِ و عَلى مَن عَلَى اليَسارِ و فَضلُ صاحِبِ اليَمينِ عَلَيهِ بِالإِيماءِ إلَيهِ ...

... قُلتُ: فَلِمَ يُسَلِّمُ المَأمومُ ثَلاثًا؟ قالَ: تَكونُ واحِدَةً ردًّا عَلَى الإمامِ‌

و تَكونُ عَلَيهِ و عَلى مَلَكَيهِ، و تَكونُ الثّانيَةُ عَلى مَن عَلى يَمينِهِ و المَلَكينِ المُوَكَّلَينِ بِهِ، و تَكونُ الثالِثَةُ عَلى مَن عَلى يَسارِهِ و مَلَكَيهِ المُوَكَّلَينِ بِهِ، و مَن لَم يَكُن عَلى يَسارِهِ أحَدٌ لَم يُسَلِّم عَلى يَسارِهِ إلّا أن يَكونَ يَمينُهُ إلَى الحائِطِ و يَسارُهُ إلى مُصَلٍّ مَعَهُ خَلفَ الإِمامِ فَيُسَلِّمَ عَلى يَسارِهِ.

قُلتُ: فَتَسليمُ الإِمامِ عَلى مَن يَقَعُ؟ قالَ: عَلى مَلَكَيهِ و المَأمومينَ، يَقولُ لِمَلائِكَتِهِ: اكتُبا سَلامَةَ صَلاتي لِما يُفسِدُها، و يَقولُ لِمَن خَلفَهُ، سَلِمتُم و أمِنتُم مِن عَذابِ اللّهِ عز و جل‌[447].

فصل بيست و يكم: سلام و آداب آن‌

305. امام صادق عليه السلام: هنگامى كه در صف (نماز جماعت) هستى، سلامى بر طرف راستت و سلامى بر طرف چپت بده؛ زيرا از سمت چپت كسى بر تو سلام مى‌كند. و اگر امام بودى يك سلام رو به قبله بده.

306. مفضل بن عمر: از امام صادق عليه السلام حكمت واجب شدن سلام را در نماز پرسيدم، فرمود: چون پايان دادن به نماز (و محرمات در هنگام انجام آن) است.

گفتم: به چه علت بر سمت راست سلام مى‌دهد و بر چپ نمى‌دهد؟ فرمود: چون فرشته‌اى كه بر نوشتن نيكوييها گمارده شده، در سمت راست و آن كه بديها را مى‌نويسد در سمت چپ است و نماز نيكوست و بدى در آن نيست. از اين رو بر سمت راست سلام مى‌دهد و نه چپ. گفتم: چرا گفته نمى‌شود سلام بر تو و به جايش گفته مى‌شود سلام بر شما و حال آنكه فرشته سمت راست يك نفر است؟ فرمود: چون هم بر او و هم بر هر كس كه در سمت چپ است سلام مى‌دهد و فرشته سمت راست را با (اختصاص) اشاره به او برترى‌

داده است ...

... گفتم: چرا مأموم سه سلام مى‌دهد؟ فرمود: يكى، جواب سلام امام جماعت است كه براى او و دو فرشته‌اش مى‌باشد و سلام دوم بر آنان كه سمت راست اويند و نيز دو فرشته گمارده شده بر او و سلام سوم بر آنان كه سمت چپ اويند و نيز دو فرشته گمارده شده بر او و آن كه در سمت چپش كسى نيست بر سمت چپش سلام نمى‌دهد، مگر اينكه سمت راستش ديوار و چپش به طرف مأمومى باشد كه پشت سر امام است. پس در اين حالت بر سمت چپش سلام مى‌دهد.

گفتم: پس امام بر چه كسى سلام مى‌دهد؟ فرمود: بر دو فرشته‌اش و مأمومان. به فرشتگانش مى‌گويد: به سلامت ماندن نمازم را از آنچه تباهش مى‌كند، بنويسيد و به نمازگزاران پشت سرش مى‌گويد: از عذاب خداى عز و جل در سلامت و امان مانديد.

[446] الكافي: 3/ 338/ 7 عن أبي بصير.

[447] علل الشرائع: 359/ 1.