سخن در روایتی که شیخ صدوق
درباره فصلهای اذان میآورد و اظهار نظری که
درباره شهادت سوم بیان میدارد، فراوان است، از جمله:
1.
ممکن است مقصود صدوق، از مفوّضه (اهل غلو) و کسانی باشد که به جزئیت
شهادت سوم قائلاند و اخباری را در این راستا وضع کردند؛ چرا که
بعید به نظر میرسد مراد صدوق، کسانی باشد که به محبوبیت
ذاتی شهادت سوم قائلاند و آن را جزء واجب اذان نمیشمارند و شکلهای
مختلفی از آن را ذکر میکنند.
نیز امکان دارد اینان، شهادت به
ولایت را بر اساس روایات برساخته مفوِّضه نیاورند، بلکه
عموماتی را در رجحانِ این شهادت ـ در هر جا ـ یافتهاند و به همین
دلیل آن را در اذان بانگ میزنند.
2.
احتمال میرود این سخن صدوق، تقیهای باشد؛ زیرا
صدوق تقیه را تا روز قیامت واجب میداند. شاهد آنکه صدوق
میگوید: در اذان صبح میتوان در پی «حَیَّ
علی خیر العمل» از روی تقیه، دو بار «الصّلاه خیرٌ
من النَّوم» (نماز از خواب بهتر است) را بر زبان آورد!
[94]. من لا
یحضره الفقیه: ج 1 ص 289 ـ 291،
حدیث 897.