بالَّذَين مِن بعدي» (به دو نفر كه پس از من می‌آيند اقتدا كنيد) در كنار سنّت ، نمايانگر اجتهادات جديدي نيست كه درحياتِ علمي مسلمان پديدآمد وبرخلاف سنّت مطهّر بود؟ و خواسته‌اند با وضع اين قيد ـ بر زبان پيامبر ـ هر دو نگرش را تصحيح كنند؟

آيا عقلاً و شرعاً اين سخن درست است؟

چگونه می‌توان ميان قول عمر و سخن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم جمع كرد؟

به عنوان مثال ، مُتعه (ازدواج موقّت) يا به جهت قول عمر كه گفت : «كانتا على عهد رسول الله» (دو متعه در عهد پيامبر بود) مشروع است ، يا حرام می‌باشد ؛ زيرا گفت : «أنا أُحرّمهما» (من آن دو را حرام می‌سازم)!

اَمثال اين مفردات ، در شريعت فراوان است .

احتمال راجح در اين نصوص (احاديثي كه در آن نام خلفا آمده است يا بر «الَّذين من بعدي» ـ طبق ترتيب زماني خلافت ؛ ابوبكر ، عمر ، عثمان ، امام علی علیه‌السلام ـ تأكيد شده است) اين است كه این‌ها از معنای اصلی‌شان تحريف شده‌اند يا پس از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم براي تصحيح رويكرد ابوبكر و عمر (و پيروان مكتب اجتهادي شان) ساخته شده‌اند .

ما در اين عرصه ، دلايل مفصّلي داريم كه در زمانِ خودش خواهيم گفت .

دگرگونی‌ها و تغييرات

در اينجا لازم است به آنچه در عصرهاي بعد بر سر اُمّت آمد ، اشاره شود .

دكتر ناديه عمري در كتابش ـ الاجتهاد في الإسلام ـ می‌نويسد :

ثابت است كه فقهاي متأخّر ، احكام بسياري را ـ كه از ائمّه‌شان نقل شده بود ـ هنگام نياز ، تغيير دادند ؛ چنان كه شافعي آن گاه كه عراق و حجاز را ترك كرد وبه مصر آمد ، مذهب قديمش رابه جديد تغييرداد وكتاب «الأم» و «الرساله» را اِملا كرد .

و همان گونه كه ابن