داريد ، و مردم پس از شما اختلافشان شديدتر می‌شود! از رسول خدا چيزي را حديث مكنيد ، هر كه از شما پرسيد ، بگوييد : ميان ما و شما كتابِ خدا هست! حلالش را حلال بدانيد و حرامش را حرام سازيد .[13] 

پيش از وارسي اين دو متن ، دو پرسش داريم که بايد پاسخی برايش يافت :

1 - آيا خليفه اول ، احاديثش را در زمان پيامبر اَعظم و به امر آن حضرت گرد آورد يا اينكه پس از آن حضرت ـ با نگاه به شرايط سياسي و نياز اجتماعي ـ آن‌ها را جمع كرد؟

2 - آيا منع از نقل حديث و نوشتن و تدوين سنّتِ پيامبر ، در زمان پس از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم رخ داد يا اينكه خود رسول خدا از كتابت حديث نهي كرد؟ چنان كه از ابو سعيد خُدري نقل شده است كه آن حضرت فرمود :

ومَن كَتَبَ عنّي غيرَ القرآنَ فَلْيَمْحُه ؛[14] هركه جز قرآن را از من نوشته است ، محو و نابودش كند .

از تعبير متن اول (كه عايشه می‌گويد : پدرم حديث گرد آورد) برمي آيد كه تدوين حديث ـ از سوي خليفه ـ پس از پيامبر بود ، به ويژه هنگامي كه دريابيم كه وي آن را از بعضي رجال ستاند ؛ زيرا می‌گويد : «ترسيدم بميرم و آن‌ها نزدم باشد و در ميانشان احاديثي از کسی باشد كه من به او اعتماد کرده باشم ولی آن گونه كه برايم گفته است ، نباشد و من آن را نقل كرده باشم» .

ترس خليفه از نسبت اين احاديث به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم با فرض گردآوري آن‌ها در عهد آن حضرت سازگار نمی‌افتد ؛ زيرا اگر اين گردآوري در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بود ، خليفه می‌توانست آن‌ها را به پيامبر عرضه كند تا نسبت به موارد مشكوك خاطر جمع شود .

[13]. تذكرة الحفّاظ 1: 2- 3؛ حجيّة السنّة:394.

[14]. صحيح مسلم 4: 2298، حديث 3004؛ مسند احمد 3: 12 و21 و39 (با اندكي اختلاف)؛ تقييد العلم: 29؛ مقدمه ابن الصلاح: 119.