بپردازد ؟![678] و چرا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود : پروردگارا ، من از كاري كه خالد كرد ، بيزارم .[679] 

پيش از اين ، سخن دكتر مدكور آمد ، كه گفت :

بر اساسِ اين نظريه ، پيامبر نيازي به اين معنا از اجتهاد نداشت  امّا پس از انتقال پيامبر از اين دنيا و در عصر صحابه ـ كه با پايان قرن اول به آخر می‌رسد ـ پديدار شد كه 

دكتر معروف دواليبي می‌نويسد :

رخدادهاي نامأنوس و وقايعي كه احكامشان از حكم و ارشادِ كتاب و سنّت به دست نيايد و امر جديدي باشد ـ به طور غالب ـ وجود نداشت و اين ، يعني در اثناي حيات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم اجتهاد ، نقش مهمي را ايفا نمی‌كرد ، بلكه در چارچوب قضاياي محدود و انگشت شماري اعمال می‌شد .[680] 

دكتر ناديه عمري می‌گويد :

عُمَر تشريعاتي را كه به نظرش می‌آمد با فضيلت و حق و مصلحت هماهنگ است ، در دوران پيامبر ، پيشنهاد می‌كرد .[681] 

اين سخنان ، دستاورد ما را تقويت می‌كند ؛ اينكه اجتهاد ـ به معناي امروزي‌اش ـ در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم حجّت نبود ، و بعدها به دستِ ابوبكر و عمر و كساني كه مسير آن دو را پيمودند ، تكامل اصطلاحي يافت ؛ و اين كار بدان جهت روي داد كه نيازمند احكام بودند و بر همه احكام و وجوه استدلال در آن‌ها ، احاطه نداشتند .

[678]. بنگرید به،‌ احكام القرآن (جَصّاص) 3: 223.

[679]. صحيح بخاري 4: 1577،‌ حديث 4084؛ مسند احمد 2: 150،‌ حديث 6382؛ طبقات ابن سعد 2: 148؛ الاستيعاب 2: 428.

[680]. الاجتهاد في الشريعة الإسلاميّة: 32 (به نقل از المدخل إلی علم اُصول الفقه: 78 ط5،‌ 1965).

[681]. اجتهاد الرسول: 259.