اجتهاداتِ خاصّ عُمَر

اكنون به ديدگاه‌های عُمَر باز می‌گرديم تا ببينيم آيا اجتهادات عُمَر همين اندازه بود يا اينكه آراي ديگري بيش از این‌ها دارد؟

واقع اين است كه ما از تفصيل در اين موضوع بي نيازيم جز اينكه روشن سازي نگرشمان در مسئله منع تدوين حديث ، ناچار ما را به بيانِ بُعد فقهي عُمَر می‌كشاند و مقدار مفرداتي كه او آوَرْد و مسائل فقهي مهمّي كه در آن‌ها از رأي محض و اجتهاد ، استفاده كرد .

اجتهاداتِ زير از آن‌هاست :

— عُمَر نماز تراويح را تشريع كرد و درباره آن گفت : «نِعْمَتِ البِدْعة هذه!» ؛ وَه! چه بدعتی است اين .[532]

— در اذان صبح ، بندِ «الصلاة خيرٌ من النوم» (نماز بهتر از خواب است) را افزود تنها بدان جهت كه وقتی از يكي از صحابه آن را شنيد ، خوشش آمد .

در مقابل ، بندِ «حيَّ علی خير العمل» (بشتابيد به سوي بهترين اعمال) را از اذان حذف كرد به اين بهانه كه اين جمله ، مسلمانان را از جهاد باز می‌دارد .[533]

— از گريه بر مُرده نهي كرد .[534] 

[532]. صحيح بخاري 2: 707،‌ حديث 1906؛ موطّأ مالك 1: 114،‌ حديث 250؛ تاريخ المدينه 2: 713؛ طبقات ابن سعد 5: 59؛ تاريخ يعقوبي 2: 140.

[533]. اسباب و انگيزه‌های ديگري براي اين اضافه و حذف، وجود دارد‌ كه ما آن را در پژوهشي جداگانه با عنوانِ «الأذان بين الأصالة والتحريف» آورده ايم كه تاكنون دو جلد آن سامان يافته است و جلد اول با عنوان «حيّ على خير العمل الشرعيّة والشعاريّة» بارها در بيروت و قم چاپ شد؛ و نيز اين كتاب با عنوان «پژوهشي در اذان» به فارسي ترجمه و چاپ گرديد.

[534]. صحيح بخاري 1: 432،‌ حديث 1226.

عايشه اين روايت را رَد می‌كند و می‌گويد: پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نفرمود كه خدا مرده مؤمن را به گريه بستگانش بر او عذاب می‌كند،‌ ليكن فرمود: خدا بر عذابِ كافر ـ به گريه اهلش بر او ـ می‌افزايد؛ و در اين زمينه، قرآن بسنده است كه می‌فرمايد: وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری؛ گناه هيچ كس را ديگري بر دوش نمی‌كشد.

بنگرید به،‌ صحيح مسلم 2: 642،‌ حديث 929؛ سنن نسائي (المجتبي) 4: 18،‌ حديث 1858؛ مسند احمد‌ 1: 237،‌ حديث 2127،‌ و در ص335،‌ حديث 3103 به اسناد از ابن عبّاس نقل شده است،‌ و نيز آمده است كه: عمر زناني را كه بر رقيّه (دختر پيامبر) می‌گريستند،‌ كتك زد،‌ پيامبر او را نهي كرد؛ مستدرك حاکم 3: 210،‌ حديث 4869.