قضيّه در متونِ تاريخي و حديثي ، شُدني است .

شايد مهم ترين و بارزترين رخدادي كه در سنّت پيامبر ـ از نظر متن و معنا ـ اثر گذاشت ، منع ابوبكر و عُمَر از نقل و تدوين حديث بود و نقش شيخين در اجرای اين نگرش و استمرار آن در عهد عثمان و معاويه كه پس از آن ، خلفا آن را آیین نامه خويش قرار دادند تا اينكه عمر بن عبدالعزيز اين كار را متوقّف ساخت و به تدوين حديث فراخواند .

با وجود اين ، گروهي از بزرگان صحابه و تابعان ، تدوين را شيوه و روش خود ساختند (حتّي در عهد عُمَر كه به سخت گيري و قساوت نسبت به مخالفانِ انديشه‌اش معروف بود) .

از آن‌هاست : علي بن ابي طالب ، مُعاذ بن جبل ، اُبَي بن كعب ، عبدالله بن مسعود ، اَنس بن مالك ، ابو سعيد خُدري ، فاطمه زهرا ، ابوذر ، و ديگران .

اينان به تدوين و نقل حديث می‌پرداختند و براي منع توجيهي نمی‌ديدند و نظر ابوبكر و عُمَر ـ و پيروان آن‌ها ـ را مقدس و خدشه ناپذير نمی‌دانستند و چونان ديگران نمی‌ترسيدند .

از اينجا بود كه اختلاف نگرش ميان دو شيوه پديد آمد و مبانی فكري دو طرف ترسيم شد ؛ يكي حديث می‌گفت و می‌نوشت وديگري از تحديث و تدوين منع می‌كرد يا قائل بود كه در حد امكان اين امر كاستي پذيرد .

در اين دو مکتبِ حديثي باید به دقت بينديشيم تا دريابيم كدام يك به واقع نزديك‌تر و از انگيزه‌های نادرست دورتر است .

سزاوار نيست كه اين بررسي و ارزيابي شيوه‌های دو مكتب ، تخميني و نا استوار به اندازه وارسي شرایط حاكم در آن روزگار و نمودِ حال و روزِ رجال مورد نظر در عرصه‌های مختلف حياتشان باشد چرا كه ما تنها اطلاقِ لفظ عدالت و وثاقت و . . . يا عكس آن‌ها را ـ بي اشاره به متعلّقات آن‌ها در اين زمينه ـ كافي نمی‌دانيم .

زيرا بسياري از صحابه حديثي را روايت می‌كردند بي آنكه بدانند مفاد آن نسخ شده است يا نه؟ نصّي را كه پيامبر بر زبان آورد ، قرآن است يا سخنِ خود آن حضرت؟ حكمي كه وارد شد ، مخصوص خود پيامبر يا شخص معين می‌باشد يا حكم عام براي همة مسلمانان است؟