الفتح المطلق» [1]. و مرجع اين اقسام همان آيه‌هاى سور مزبور است. گرچه در تشريح معانى «فتوح سه‌گانه» اختلاف تعبير يا تفسير وجود دارد، ولى خطوط كلى آن همسان است.

سرّ تكرار تكبير

مرحوم شيخ جعفر، صاحب كتاب قيّم كشف الغطاء، كه از فقهاء نامدار و كم‌نظير اماميه به شمار مى‌آيند، سرّ تكرار «تكبير» را در اذان چنين دانستند: «بار اول براى تنبيه غافل، و بار دوم براى تذكر ناسى، و بار سوم براى تعليم جاهل، و بار چهارم براى دعوت متشاغل است ... و راز تكبيرهاى هفت‌گانه هنگام نيّت همانا برطرف نمودن غفلت نمازگزار از انكسار و ذلت در پيشگاه خداوند است.

و رقم هفت، اشاره به آسمان‌هاى هفتگانه و زمين‌ها و درياهاى ... هفت‌گانه مى‌باشد.» [2] گرچه «تكبير» ظاهراً تعظيم بوده و از سنخ توصيف جمالى حق است، ليكن طبق تحقيق گذشته بازگشت آن به «تسبيح» بوده و از شئون توصيف جلالى حق محسوب مى‌شود. و از طرف ديگر، گرچه تذكر به هر كدام از نعمت‌هاى هفت‌گانه مايه تعظيم خداست، ليكن آنچه از حديث حضرت ابى ابراهيم، امام كاظم عليه السلام- در فصل چهارم از مقاله دوم كتاب امام رحمه الله آمده- استفاده مى‌شود اين است كه هر «تكبير» در قبال برطرف شدن يك حجاب از حجاب‌هاى هفت‌گانه است؛ چنانكه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم وقتى به مقام‌ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى‌ [3]

[1] تفسير القرآن الكريم، ابن عربى (تأويلات القرآن الكريم، عبدالرزاق الكاشانى)، ج 2، ص 505- 506.

[2] كشف الغطاء، ج 3، ص 430- 431.

[3] النجم (53): 9.