معرفت جديد همانگونه كه گذشت يا در طول و يا در عرض معارف سابق است كه در اين صورت حركتى را كه منجر به آن شده است , حركت طولى و يا عرضى شناخت مى نامند و يا روياروى با آنچيزى است كه سابق بر آن معرفت شمرده مى شده است , در اين صورت است كه با يقين به صحت معرفت جديد بطلان معرفت گذشته آشكار مى گردد

البته معرفت شناس هرگز درباره صحت و سقم قضاياى علوم مورد بررسى خود نظر نمى دهد , او با نظر به حركتهاى تكاملى و يا حركتهاى روياروى و نزاعهاى علمى عالمان , عوامل و انگيزه هاى پيدايش هر يك از آنها را در بستر تاريخى مختص به خود مورد بررسى قرار مى دهد , او تنها آنجا قدرت قضا و داورى درباره قضاياى علوم را پيدا مى كند , كه دو نظر مخالف و يا روياروى را ببيند , در اين مورد نيز داورى او همانند حكم عالمانى كه در متن علم درگير هستند نمى باشد , او ضمن اعتقاد به وجود راه صحيحى براى شناخت حقايق