یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 505

6. حتی میشود گفت علم روشنایی است و دین [هم] روشنایی، ولی علم روشنایی برون است و دین روشنایی درون. البته این جهت هم نیازمند به توضیح است که دین روشنی درون است از این جهت که چگونه باید باشم یعنی روشنی راه انسان است در درون، علم هم روشنی درون است اما اینکه چه هستم.

7. گفتیم دین حرارت است و علم روشنایی. باید توجه داشت که این حرارت شامل روابط انسانها هم هست که صمیمیت و یگانگی میشود و متحد جانهای شیران خدا میگردد. دنیای اروپا دنیای سردی است [1]. به همین جهت به قول یکی از آشنایان مانند قطعات مختلف تسبیح و انگشتر و شانه و مهره است که یک فروشنده دوره گرد روی بساطش پهن میکند.

8. ما در ابتدا گفتیم که علم نور است و ایمان حرارت، ولی بهتر این است که تعبیر خود را عوض کنیم و بگوییم علم متعلق به طبیعت است و دین متعلق به انسان، که در بند 3 گفتیم.

9. عین آنچه در بند 4 گفتیم که علم قدرت منفصل است و دین قدرت متصل (نظیر نماء منفصل و متصل که فقها اصطلاح کردهاند)، علم زیبایی منفصل است و دین زیبایی متصل، علم روشنایی منفصل است و دین روشنایی متصل، علم حرارت منفصل است و دین حرارت متصل.

10. شنیدهاید که «عالم شدن چه آسان، آدم شدن چه مشکل». این مَثل نشان دهنده این حقیقت است که از قدیم الایام به این نکته توجه داشتهاند که علم برای آدم شدن کافی نیست. قلمرو علم ساختن انسان و تغییر انسان نیست، بلکه روشن کردن و آگاه کردن انسان است.

11. اینکه مولوی میگوید: کشتن این کار عقل و هوش نیست- شیر باطن سخره خرگوش نیست، ناتوانی و عجز عقل را از تغییر و

---

[1]. اینجا سخن ویلیام جیمز در مقایسه میان اخلاق مذهبی و غیرمذهبی که یکی به سردی قطب است و دیگری حرارت خط استوا که در ورقههای «ارزش ایمان و عقیده و آرمان» نقل کردیم، مناسب است.