یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 452

ایدئولوژی براساس ایدهها و آرزوهای شخص [است]، البته آرزوها و ایدههای اجتماعی که در آن زندگی میکند نه ایدههای فردی که مثلًا آرزو دارد با فلان دختر ازدواج کند، فلان پست را بگیرد، فلان ساختمان را بخرد، در فلان شهر زندگی کند.

پس درواقع همچنان که علوم نظری و طرز تفکر فلسفی انسان مبنا و مایه ایدئولوژی است، خود ایمان به هدفها هم مایه است، اما خود ایدئولوژی یعنی یک دستگاه منظم فکری که اساسش هدفهای معینی است که باید به آنها رسید و وسیلههایی که برای وصول به آن هدفها باید درنظر گرفت و کادری که باید در آن زندگی کرد. بشر این را دانسته است که اگر بخواهد به هدفهای مقدس خود برسد باید در یک چارچوب معین و کادر معین زندگی کند، شرایطی را تحمل کند و آن شرایط را به تبع هدف خود مقدس بشمارد.

8. اینکه اسلام رو آورده به زندگی نه اینکه پشت کرده باشد به آن و میخواهد جامعهای بسازد و نه میخواهد کار خدا را به خدا و کار قیصر را به قیصر واگذار کند؛ اینکه مسؤولیت مشترک به وجود آورده، در باب حکومت، امنیت، اقتصاد، دادگستری، بهداشت، فرهنگ و غیره مقرراتی وضع کرده و مسلمانان را موظف ساخته به رعایت آنها؛ خود دلیل بر این است که این دین یک ایدئولوژی است و یا باید ایدئولوژی این دین را شناخت، باید دید چگونه دستگاه فکری، با چه پایهها و مبانی فکری و به خاطر چه هدفها و آرزوهای کلی تأسیس کرده است.

مسائل مورد توجه اسلام: عمران و رفاه، عدالت و مساوات، آزادی، کار، اخلاق و تهذیب نفس، جنگ و صلح، ثروت وتوزیع آن، اراده و اختیار و مسؤولیت، حکومت، فلسفه، ادبیات، هنر.

9. میگویند دنیای ما دنیای ایدئولوژیهاست، جنگها بیشتر جنگ عقاید است، درصورتی که بشر قدیم از این جهت از بشر امروز پیشرفتهتر بوده؛ جنگهای امروز بیشتر جنبه اقتصادی و مادی دارد و جنگهای دیروز جنبه اعتقادی و معنوی.

10. ایدئولوژی ضمناً معیار ارزشهاست، و این ناشی از تمرکز و