یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 451

به طورکلی چنین نیست که افکار و معتقدات انسان به منزله تودهای انباشته از گندم یا جو که روی هم ریخته باشند بوده باشد [1]. ایدئولوژی در مورد خواستههای ماوراء فردی و شخصی است که احیاناً فدا شدن فرد و گذشت از منافع فردی را توأم است. لهذا احزاب و دستجاتی که به خاطر منافع فردی و شخصی در یک جا جمع میشوند و هدف همه این است که خودش در سایه این تجمع به نوایی برسد و ایمان و عقیدهای در کار نیست، هرچند مرامنامه و اساسنامه در کار باشد و هرچند رنگ و شکل ایدئولوژی داشته باشد واقعاً ایدئولوژی نیست. به عبارت دیگر ایدئولوژی به انسانیت انسان و حیات انسانی او مربوط است نه به حیوانیت او و زندگی حیوانیاش. پس عناصر ایدئولوژی فکری است نه حسی، احساسات عالی است نه طبیعی غریزی مادی.

نقص اساسی اگزیستانسیالیسم:

از اینجا معلوم میشود که علم کافی نیست که پایه گذار و سازنده ایدئولوژی باشد؛ ایمان، عشق، ایده، عقیده و بالاخره یک امر مقدس و قابل پرستش و ستایش و مافوق منافع فرد باید در کار باشد. پس اولًا به طورکلی فعالیتهای فکری و اندیشهای بشر به صورت دستگاه یا دستگاهها کار میکند، ثانیاً آنگاه به یک دستگاه فکری «ایدئولوژی» میتوان گفت که ایمانی فوق سودجویی فردی در کار باشد، برخلاف اگزیستانسیالیسم که میخواهد ایدئولوژی منهای ایمان به وجود آورد.

تنها هسته مرکزی داشتن و کلی بودن افکار کافی نیست. ایدئولوژی در زمینه اندیشههای عملی انسان است نه اندیشههای نظری از قبیل فیزیک و شیمی و ریاضیات و فلسفه نظری و غیره، بلکه از نوع فن و سازندگی است، از نوع اخلاق است که علم دستوری است. بلی، یک سلسله افکار و عقاید و جهان بینی است که مبنا و مایه ایدئولوژی است.

مثلًا اعتقاد به خدا و آخرت و خیربودن نظام و غیره پایه و مبنای ایدئولوژی است.

---

[1]. رجوع شود به [پاورقی صفحه 454] راجع به اینکه انسان هرچه تکامل یابد این نظم بیشتر میشود.