یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 310

فیلسوف خود را متحرک و سالک میداند، زیرا فکر خود حرکت است: الفکر حرکةٌ الی المبادی- و من مبادی الی المراد. ولی این حرکت جز جابه جا شدن اندیشهها و پیدایش اندیشه جدید نیست، نوعی توالد و تناسل اندیشههاست. اما عارف خود را به تمام وجود متحرک میداند که به سوی حق در پرواز است و حجابها را یکی پس از دیگری رفع میکند. راه عارف از نوع تطورات و تحولات و فتوحات قلبیه است.

2. اکنون ببینیم از نظر اسلام چه میتوان گفت. در سخن عارف چند مطلب است:.

الف. وجود حقیقی ذات حق است و توحید حقیقی درک این حقیقت است که لا موجود الّا اللَّه، الا کل شئ ما خلا اللَّه باطل..

ب. کمال حقیقی انسان در این است که از راه فنا و شهود به حقیقت بالا برسد و در آن وقت است که خود مظهر ذات حق میشود و جز او چیزی نمیبیند و به مقام «لایزال العبد یتقرب الی بالنوافل حتی اذا احببته، فاذا احببته کنت سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به ویده الذی یبطش بها» [میرسد]. العبودیة جوهرة کنهها الربوبیة..

ج. راه رسیدن به این کمال سیر و سلوک و تهذیب نفس است.

د. دل خود میتواند در اثر تصفیه و تزکیه، منبع معرفت اصل واقع شود.

ه. نیروی محرک انسان در این حرکت عمودی، عشق او در بازگشت به اصل است.

ز. راه عقل راه مطمئن نیست.

ح. هرچه میخواهی بطلبی از خود و درون خود بطلب، علم را، معرفت را، قدرت را، لذت را.

ط. سیر و سلوک، منازل و مراحلی منظم و مرتب دارد و بدون عبور از منازل مقدمتر و ابتداییتر به منازل عالیتر نمیتوان راه یافت.