یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 307

. از مجموع چنین استفاده شد که انسان کامل فلاسفه از نظر اسلام انسان کامل نیست، نیمه کامل است. حتی اگر موضوع معرفتِ بی گرایش را مطرح کنیم نیمه کامل هم نیست، صددرصد ناقص است، آنچنانکه شیطان و فلاسفهای که روح تسلیم در آنها نیست نیمه کامل هم نیستند.

انسان کامل فلاسفه موجودی است که فقط میداند، اما نه در او عنصر تسلیم به حقیقت و نه عشق و شوق و حرکت و نه ذوق و نه قدرت و نه عاطفه و نه فیاضیت و نه خلاقیت و نه خدمت [است.]

انسان کامل، مکتب دل ( عشق )

1. در این مکتب ذات و گوهر و من واقعی انسان دل بوده است نه عقل او. دل کانون احساسات و میلها و خواهشهاست و عقل کانون اندیشیدنها و حسابگریها. این مکتب، مکتب عرفان است. از نظر عارف، انسان آن است که میخواهد نه آن که فکر میکند و حسابگری، یعنی منِ حسابگر طفیلی منِ خواستار است. البته برحسب تشخیص عارف، میل و خواهش اصیلی که در انسان هست بسی عمیقتر از یک سلسله میلهای جزئی است که وسیله بقای جسم فرد یا بقای نوع است یعنی میل به خواب و خوراک یا میل جنسی. میل اساسی در انسان میلی است متعالی یعنی میل رجوع به اصل، درد بازگشت به حق. از نظر سایر میلها انسان میخواهد که چیز دیگر را ملحق به خود کند، مثلًا غذا و آب و مال و ثروت (به استثنای میل جنسی که همه روحانی است) ولی به حسب این میل، خود میخواهد که به غیر یعنی به اصل خود بلکه به خود واقعی و اصیل خود ملحق گردد که: