یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 306

نیست، ایمان گرایش و تسلیم و محبت و علاقه است. لهذا شیطان با آنکه از نظر شناخت کسری ندارد بلکه حکیم و فیلسوف است (هم خدا را میشناسد و هم صفات و افعال او را، انبیا را، معاد را) معذلک قرآن او را جاحد و کافر میداند. اسلام تسلیم است نه معرفت. البته اسلام تسلیم از روی معرفت است.

اصل چهارم جداً مورد قبول است. ایمان اسلام صرفاً به خاطر زیربنای اعتقادی و فکری برای ایدئولوژی اسلامی و برنامه عملی نیست، برخلاف برخی مکاتب دیگر. مثلًا در کمونیسم آنچه اصالت دارد نظریات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی است ولی نظر به اینکه اینها به صورت یک برنامه عملی آنگاه درمیآید که متکی بر یک جهان بینی متناسب باشد، ماتریالیسم دیالکتیک به عنوان تکیه گاه ایمانی آن اصول پذیرفته شده است، یعنی ارزش اعتقاد به ماتریالیسم صرفاً ارزش زیربنایی است و الّا خود ماتریالیسم به عنوان یک ایده و آرمان پذیرفته نمیشود. لهذا اخیراً برخی کمونیستها متوجه شدهاند که ضرورتی ندارد بر این زیربنای فکری- که تحمیلی بود که مبارزات احمقانه کلیسا کرد- تکیه کنند.

ولی در اسلام ایمان ضمن ارزش زیربنایی و ارزش یک جهان بینی متناسب برای ایدئولوژی اسلامی، خود صددرصد اصالت دارد، و این از آن جاست که اسلام برای روح اصالت و بقا قائل است و ایمان- چه از نظر عنصر معرفت و چه از نظر عنصر گرایش و محبت- کمال روح است. آیاتی از این قبیل:«وَ مَنْ أعْرَضَ عَنْ ذِکری فَإنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یوْمَ الْقِیامَةِ أعْمی قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنی أعْمی وَ قَدْ کنْتُ بَصیراً قالَ کذلِک أتَتْک ایاتُنا فَنَسیتَها وَ کذلِک الْیومَ تُنْسی» و همچنین:«وَ مَنْ کانَ فی هذِهِ أعْمی فَهُوَ فِی الْاخِرَةِ أعْمی وَأضَلُّ سَبیلًا» و همچنین:«یوْمَ یقولُ الْمُنافِقونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذینَ امَنُوا انْظُرونا نَقْتَبِسْ مِنْ نورِکمْ قیلَ ارْجِعوا وَرائَکمْ فَالْتَمِسوا نوراً».