رهبری، پیمانی است الهی و ستمکاران را در آن نصیبی نیست: لا ینال عهدی الظالمین» [1].

قرآن، انسان اخلاقی را به عنوان «صاحب عدل» نام میبرد. در چند جای قرآن که سخن از داوری و یا گواهی انسانهایی است که از نظر تربیتی و اخلاقی و روحی قابل اعتماد باشند، آنها را به همین عنوان که گفتیم نام میبرد؛ مثل اینکه میفرماید:

یحکم به ذوا عدل منکم [2]؛ یا میفرماید: و اشهدوا ذوی عدل منکم [3].

پس از ترجمه آثار یونانی در جهان اسلام، این جمله افلاطون معروف شد که «عدالت، مادر همه فضائل اخلاقی است» ولی در حدود دو قرن پیش از آنکه سخن افلاطون در میان مسلمین شناخته بشود، مسلمین از زبان قرآن این سخن را شنیده بودند.

بیشترین آیات مربوط به عدل، درباره عدل جمعی و گروهی است اعمّ از خانوادگی، سیاسی، قضائی، اجتماعی. تا آنجا که این بنده به تقریب بدست آورد در حدود 16 آیه در این زمینه است.

در قرآن، از توحید گرفته تا معاد، و از نبوّت گرفته تا امامت و زعامت، و از آرمانهای فردی گرفته تا هدفهای اجتماعی، همه بر محور عدل استوار شده است.

عدل قرآن، همدوش توحید، رکن معاد، هدف تشریع نبوّت، فلسفه زعامت و امامت، معیار کمال فرد، و مقیاس سلامت اجتماع است.

عدل قرآن، آنجا که به توحید یا معاد مربوط میشود، به نگرش انسان به هستی و آفرینش، شکل خاص میدهد، و به عبارت دیگر، نوعی «جهانبینی» است؛ آنجا که به نبوّت و تشریع و قانون مربوط میشود، یک «مقیاس» و «معیار» قانون شناسی است، و به عبارت دیگر جای پایی است برای عقل که در ردیف کتاب و سنّت قرار گیرد و جزء منابع فقه و استنباط بشمار آید؛ آنجا که به امامت و رهبری مربوط میشود یک «شایستگی» است؛ آنجا که پای اخلاق به میان میآید، آرمانی انسانی است؛ و آنجا که به اجتماع کشیده میشود یک «مسؤولیت» است.

چگونه ممکن بود مسألهای که در قرآن تا این پایه بدان اهمیت داده شده که هم جهانبینی است، و هم معیار شناخت قانون، و هم ملاک شایستگی زعامت و رهبری، و هم آرمانی انسانی، و هم مسؤولیتی اجتماعی، مسلمین با آن عنایت شدید و حساسیت