فرشتگان به خانهای که در آن خانه، سگ یا تصویر سگ وجود داشته باشد وارد نمیگردند.

گفتیم جوّ روحی نامساعد. ممکن است پرسش شود که جوّ اجتماعی چطور؟

جواب این است که ما علّت نزدیک و مباشر را گفتیم. شک نیست که جوّ اجتماعی نیز باید مساعد باشد. ولی تأثیر جوّ اجتماعی بر روی عقاید، تأثیر مستقیم نیست، تأثیر غیرمستقیم است. جوّ فاسد اجتماعی جوّ روحی را فاسد میکند و جوّ فاسد روحی زمینه رشد اندیشههای متعالی را ضعیف و زمینه رشد اندیشههای پست را تقویت میکند. به همین جهت است که در اسلام به اصلاح محیط اجتماعی اهتمام زیاد شده است و باز به همین جهت است که سیاستهایی که میخواهند اندیشههای متعالی را در مردمی بکشند، زمینه فساد اخلاقی و عملی آنها را فراهم میکنند و برای فراهم کردن این زمینه، محیط اجتماعی را با وسایلی که در اختیار دارند فاسد مینمایند.

ما برای اینکه تأثیر جوّ نامساعد روحی را در گرایشهای مادّی روشن سازیم، ناچاریم مطلبی را که قبلا به آن اشاره کردیم مجدّدا توضیح دهیم.

قبلًا گفتیم که مادّیگری گاهی اعتقادی است و گاهی اخلاقی. مادّیت اخلاقی یعنی اینکه شخص هر چند از نظر اعتقاد معتقد به ماورای طبیعت است ولیکن از نظر اخلاق و عمل، مادّی است. مادّیت اخلاقی- همچنانکه گفته شد- یکی از علل و موجبات مادّیت اعتقادی است. به عبارت دیگر، شهوترانیها و افسار گسیختگیها و غرق شدن در منجلاب شهوت پرستی یکی از موجبات گرایشهای فکری مادّی است.

مادّیت اخلاقی یعنی اینکه انسان از حیات و زندگی هیچ گونه ایده اخلاقی و معنوی نداشته باشد.

آیا ممکن است کسی اعتقادا الهی باشد ولی عملش جلوهگاه اعتقادش نباشد و از نظر عمل، مادّی باشد؟ و آیا ممکن است کسی از نظر اعتقاد، مادّی باشد ولی از نظر عمل، مادّی نباشد و زندگیاش زندگی منزّه و بیآلایش از تندروی و تجاوز و ستم باشد؟ بالاخره آیا انفکاک مادّیت اخلاقی از مادّیت اعتقادی امکان پذیر است؟

پاسخ این است که آری امکان پذیر است و زیاد واقع میشود، امّا چیزی نیست که دوام یابد و روی آن بتوان حساب کرد، زیرا یک حالت غیر طبیعی است و آنچه برخلاف طبیعت و روش طبیعی نظام اسباب و مسبّبات است دوام نخواهد یافت. و