علیت است و آن اینکه ملاک نیازمندی به علّت چیست؟ بنابراین در هر موردی، مثلًا در مورد علّیت «الف» برای «ب»، دو سؤال و دو چرا مطرح است:

یکی اینکه چرا «ب» موجود شده است؟ پاسخ این است که وجود «الف» اقتضا کرده که «ب» موجود گردد و اگر «الف» موجود نمیشد، قطعاً «ب» موجود نمیشد.

پس وجود «الف» خود پاسخ این پرسش است. فرض کنید خانهای در جریان سیل خراب میشود. شخصی از ما میپرسد چرا این خانه خراب شد؟ پاسخ میدهیم چون سیل آمد.

دیگر اینکه چرا «ب» نیازمند به «الف» است و بدون «الف» نمیتواند وجود پیدا کند؟ چرا «ب» از «الف» بینیاز نیست؟ بدیهی است که پاسخ این پرسش این نیست که وجود «الف» چنین اقتضا کرده است؛ پاسخ دیگری برای این پرسش باید جستجو کرد.

پاسخ سؤال اوّل را با علم- که محصول تجربیات و آزمایشهای بشر است- میتوان داد، زیرا کار علم کشف روابط علّی و معلولی اشیاء است [1]. پس اگر از ما بپرسند علّت «ب» چیست، ما با استمداد از علوم میگوییم علّت «ب»، «الف» است.

امّا اینکه چرا «ب» نیازمند به «الف» است؟ چرا مستقل و بینیاز از «الف» و هر علّت دیگر نیست؟ سؤالی است که پاسخ آن از قلمرو علوم خارج است؛ با آزمایش و تجربه و تجزیه و ترکیب و قرع و انبیق و لابراتوار برای این پرسش پاسخی نمیتوان یافت. اینجاست که پای تجزیه و تحلیلهای فلسفی و محاسبات دقیق عقلی به میان میآید. به همان دلیل که مورد سؤال یک پدیده عینی نیست؛ زیرا نیازمندی معلول به علّت در عین اینکه یک حقیقت غیر قابل انکار است، پدیدهای جدا از علّت و معلول نیست؛ یعنی در خارج سه پدیده نداریم: یکی علّت و یکی معلول و سوّم نیازمندی معلول به علّت؛ عیناً به همان دلیل، علم- که کارش پدیده شناسی است- از پاسخگویی ناتوان است و فلسفه- که قادر به کشف این روابط و نفوذ در عمق حقایق است- تنها مقام صلاحیتدار پاسخگویی به این گونه پرسشهاست.