به عنوان آیات الهی یاد میکند.

و گاهی این کلمه استعمال میشود و مراد از آن انکار موجود ماورای مادّه است؛ یعنی مکتب انحصار؛ مکتبی که هستی و نظام وجود را در انحصار مادّه میداند و هستی را در چهار چوب آنچه در تغیر و تبدّل است و در بستر زمان و مکان واقع است محدود و محصور میکند و آنچه را که از چهار دیواری تغیر و تبدّل و احساس و لمس بشر بیرون است، منکر است و معدوم و نیست میپندارد.

اکنون بحث ما پیرامون علل گرایش به این مکتب یعنی مکتب انحصار است که چطور شد گروهی از بشر طرفدار انحصار گشتند و به مکتب نفی گراییدند و در صدد انکار خدا برآمده، بیرون از جهان مادّه را نیست پنداشتند.

آیا انسان بالفطره الهی است یا مادّی؟

طرح این بحث به این کیفیت که علل گرایشهای مادّی چیست، طبعاً نمودار این است که ما مدّعی هستیم انسان بالطّبع نمیبایست گرایش مادّی پیدا کند؛ مادّیگری یک جریان مخالف طبیعت و فطرت انسان است و چون برخلاف اصل است، باید به جستجوی علّت آن پرداخت و از سببی که آن را برخلاف اصل و قاعده به وجود آورده کاوش نمود. و به عبارت سادهتر، اعتقاد به خدا حکم سلامت را دارد و گرایش مادّی حکم بیماری را. هیچ گاه از سرّ سلامت نباید پرسید، زیرا سلامت بر طبق مسیر و جریان طبیعی نظام خلقت است؛ امّا اگر دیدیم فردی یا جمعیتی بیمارند، آنجا باید پرسید: چرا این افراد بیمار شدند؟ چه موجباتی سبب بیماری آنها شده است؟

این نظر ما درست برخلاف آن است که در کتب «تاریخ ادیان» معمولًا اظهارنظر میکنند. نویسندگان آن کتب غالباً به دنبال این میگردند که چرا بشر گرایش دینی پیدا کرد؟ از نظر ما گرایش دینی نیازی به پرسش ندارد. آن، کشش فطرت است، بلکه باید کاوش کرد که چرا بشر گرایش به بیدینی پیدا کرد؟ فعلا نمیخواهیم این بحث را دنبال کنیم که آیا دینی بودن یک امر طبیعی است و بیدینی امری غیر طبیعی و یا بر عکس است؟ زیرا از نظر موضوع بحث اصلی، ضرورتی نمیبینیم.

البتّه این مطلب را باید توجّه داشت که مقصود این نیست که چون گرایش توحیدی یک گرایش فطری و طبیعی است، آنگاه که در سطح تعقّلات علمی و فلسفی