شرایط وجود پیدا میکنند، و امّا مقدّرات غیر حتمی یعنی مقدّراتی که در دست علل و شرایطی میباشند که زمینه وجود برای آنها پیدا نمیشود.

فرض کنیم شخص معینی از لحاظ ساختمان جسمی استعداد دارد که اگر حفظ الصّحه را رعایت کند صد و پنجاه سال عمر کند، ولی اگر رعایت نکند عمر او به نصف تقلیل پیدا میکند. مقدّر او چنین است که اگر رعایت حفظ الصّحه بکند صد و پنجاه سال عمر کند و اگر نکند هفتاد و پنج سال؛ آنگاه آن شخص رعایت نکرده و در هفتاد و پنج سالگی مرد. پس برای این شخص دو عمر تقدیر شده و هر دو مشروط بوده است، ولی شرط یکی محقّق شده و شرط دیگری تحقّق نیافته است.

آن تقدیری که شرطش واقع شده و صورت واقع به خود گرفته قضا و قدر حتمی است و آنکه شرطش واقع نشده قضا و قدر غیر حتمی است.

در مقام تمثیل، این دو تقدیر مانند دو قانون است درباره یک نفر در زمینه دو شرط مختلف. مثلًا قانون حکم میکند اگر متّهم به جرم خود اقرار کند، مجازات مربوط اجرا شود و اگر اقرار نکند و دلایل دیگری هم علیه او نباشد، آزاد گردد. حالا اگر متّهم اقرار کرد قهراً مجازات اجرا میشود. قانون از جنبه اینکه اگر اقرار کرد باید مجازات شود درباره این شخص قطعیت و حتمیت پیدا کرده است و از جنبه اینکه اگر اقرار نکرد و علی الفرض دلیل دیگری هم درکار نیست باید آزاد شود، قطعیت و حتمیت پیدا نکرده است.

مطابق این تفسیر، مقصود از قطعیت و حتمیت در اینجا وجود پیدا کردن شرط و انطباق عملی مفاد قانون است، و الّا قانون از آن جهت که یک اصل کلّی است، از هر دو جهت قطعی و حتمی و غیر قابل تخلّف است.

بر جهان تکوین یک سلسله قوانین و نوامیس قطعی و غیرقابل تخلّف حکمفرماست. همه قوانین از آن نظر که قانون کلّی میباشند حتمی و استثناء ناپذیر میباشند. مثلًا اینکه اشخاص دارای فلان استعداد جسمی اگر رعایت حفظ الصّحه بکنند عمرشان به صد و پنجاه سال میرسد، قانون قطعی جهان است و هم اینکه اگر همانها رعایت حفظ الصّحه نکنند عمرشان به نصف آن مدّت تقلیل مییابد، باز قانون قطعی جهان است و این قوانین و سنن قطعی، مظاهر و مجاری قضا و قدر الهی میباشند. علیهذا قضا و قدر حتمی یعنی آن قانون و سنّت و ناموس که شرایطش وجود پیدا کرده و عملًا اجرا شده است و قضا و قدر غیر حتمی یعنی آن قانون و سنّت