خیر هبا و هدر است کرماد اشتدّت به الرّیح فی یوم عاصف [1].

7. مسلمانان و سایر اهل توحید واقعی اگر مرتکب فسق و فجور شوند و به برنامه عملی الهی خیانت کنند مستحقّ عذابهای طولانی در برزخ و قیامت خواهند بود و احیاناً به واسطه بعضی از گناهان، مانند قتل مؤمن بیگناه عمداً، برای ابد در عذاب باقی خواهند ماند.

8. اعمال خیر افرادی که به خدا و قیامت ایمان ندارند و احیاناً برای خدا شریک قائلند موجب تخفیف و احیانا رفع عذاب آنها خواهد بود.

9. سعادت و شقاوت تابع شرایط واقعی و تکوینی است نه شرایط قراردادی.

10. آیات و روایاتی که دلالت میکند خداوند عمل صالح و خیر را قبول میفرماید تنها ناظر به حسن فعلی اعمال نیست؛ از نظر اسلام، عمل، آنگاه خیر و صالح محسوب میگردد که از دو جهت حسن داشته باشد: جهت فعلی و جهت فاعلی.

11. آیات و روایاتی که دلالت میکند اعمال منکران نبوّت یا امامت مقبول نیست، ناظر به آن است که آن انکارها از روی عناد و لجاج و تعصب باشد؛ اما انکارهایی که صرفاً عدم اعتراف است و منشأ عدم اعتراف هم قصور است نه تقصیر، مورد نظر آیات و روایات نیست. این گونه منکران از نظر قرآن کریم، مستضعف و مرجون لامر اللّه به شمار میروند.

12. به نظر حکماء اسلام از قبیل بو علی و صدر المتألّهین، اکثریت مردمی که به حقیقت اعتراف ندارند قاصرند نه مقصّر؛ چنین اشخاصی اگر خداشناس نباشند معذّب نخواهند بود- هر چند به بهشت هم نخواهند رفت- و اگر خداشناس باشند و به معاد اعتقاد داشته باشند و عملی خالص قربة الی اللّه انجام دهند پاداش نیک عمل خویش را خواهند گرفت. تنها کسانی به شقاوت کشیده میشوند که مقصّر باشند نه قاصر.

اللّهم اختم لنا بالخیر و السّعادة، و توفّنا مسلمین، و الحقنا بالصّالحین، بمحمّد و آله الطّاهرین.