1. هر یک از سعادت و شقاوت، درجات و مراتبی دارد؛ نه اهل سعادت در یک درجه و مرتبهاند و نه اهل شقاوت. این مراتب و تفاوتها، درباره اهل بهشت به عنوان «درجات» و درباره اهل جهنم به عنوان «درکات» تعبیر میشود.

2. چنین نیست که همه اهل بهشت از اول به بهشت بروند؛ همچنان که همه اهل جهنم «خالد» نیستند؛ یعنی برای همیشه در جهنم باقی نمیمانند. بسیاری از بهشتیان آنگاه به بهشت خواهند رفت که دورانهای بسیار سختی از عذاب در برزخ یا آخرت تحمل کنند. یک نفر مسلمان و شیعه باید بداند که فرضاً ایمان سالمی با خود ببرد، اگر خدای ناخواسته در دنیا مرتکب فسقها و فجورها و ظلمها و جنایتها بشود مراحل بسیار سختی را در پیش دارد و بعضی از گناهان، خطر بالاتری دارد و احیاناً موجب خلود در آتش است.

3. افرادی که به خدا و آخرت ایمان ندارند، طبعاً هیچ عملی را به منظور بالا رفتن به سوی خدا انجام نمیدهند، و چون به این منظور انجام نمیدهند قهراً سیر و سلوکی از آنها به سوی خدا و عالم آخرت صورت نمیگیرد؛ پس طبعاً آنها به سوی خدا و ملکوت خدا بالا نمیروند و به بهشت نمیرسند؛ یعنی به مقصدی که به سوی آن نرفتهاند، به حکم آنکه نرفتهاند، نمیرسند.

4. افرادی که به خدا و آخرت ایمان دارند و اعمالی با انگیزه تقرّب به خدا انجام میدهند و درکار خود خلوص نیت دارند، عمل آنها مقبول درگاه الهی است و استحقاق پاداش و بهشت مییابند اعمّ از آنکه مسلمان باشند یا غیر مسلمان.

5. غیر مسلمانانی که به خدا و آخرت ایمان دارند و عمل خیر به قصد تقرّب به خداوند انجام میدهند، به موجب اینکه از نعمت اسلام بیبهرهاند طبعاً از مزایای استفاده از این برنامه الهی محروم میمانند؛ از اعمال خیر آنها آن اندازه مقبول است که با برنامه الهی اسلام منطبق است؛ مانند انواع احسانها و خدمتها به خلق خدا. اما عبادات مجعوله که اساسی ندارد طبعا نامقبول است و یک سلسله محرومیتها که از دستنارسی به برنامه کامل ناشی میشود شامل حال آنها میگردد.

6. عمل خیر مقبول، اعمّ از آنکه از مسلمان صادر شود یا از غیر مسلمان، یک سلسله آفتها دارد که ممکن است بعد عارض شود و آن را فاسد نماید. در رأس همه آن آفتها، جحود و عناد و کافر ماجرایی است. علیهذا اگر افرادی غیر مسلمان اعمال خیر فراوانی به قصد تقرّب به خدا انجام دهند، اما وقتی که حقایق اسلام بر آنها عرضه گردد تعصب و عناد بورزند و انصاف و حقیقتجویی را کنار بگذارند، تمام آن اعمال