جهان، خلأهایی وجود دارد که همانها ناراحتیهای این جهان است. عدل الهی ایجاب میکند که این خلأها پر شود.

یک سلسله امور وجودی نیز هستند که همچنانکه قبلًا بدانها اشاره شد زاییده نیستیهایی از قبیل جهل و عجز و فقرند و به نوبه خود همانها سبب یک سلسله نقصها و کاستیها و فناها و نیستیها میشوند. بیماریها و طوفانها و حریقها و زلزلهها از این قبیل است. عدل الهی ایجاب میکند که این امور نیز نباشند تا آثار آنها که همان نقصها و کاستیها است نیز نباشد.

مطلب را که از این نظر نگاه کنیم لازم است دو مطلب را مورد بررسی قرار دهیم:

یکی اینکه آیا انفکاک این نقصها و کاستیها از امور این جهان، امری ممکن است یا ممتنع؟ یعنی آیا جهان منهای این کاستیها ممکن است و یا اینکه اینها از لوازم لا ینفک این عالماند و نبودن اینها مساوی است با نبودن جهان؟

دیگر اینکه آیا آنچه نقص و کاستی نامیده میشود شرّ محض است و خیری در آنها مستتر نیست یا شرّ محض نیست، فوائد و آثار فراوانی بر آنها مترتّب است، اگر نباشند نظام جهان بهم میخورد و خیرات وجود پیدا نمیکنند.

این دو مطلب، قسمت دوم و سوم بحث ما را در باب شرور که قبلًا بدان اشاره کردیم تشکیل میدهد. قسمت دوم بحث، ضمن قسمت اول روشن شد و در آینده روشنتر میشود اما قسمت سوم نیاز به بحث بیشتری دارد و در بخش آینده (بخش پنجم) به تفصیل به آن میپردازیم.