حدود امکان تأمین نماید. اما تأمین همه آزادیهای افراد، صددرصد ناممکن است و لهذا خوب بودن یک قانون از این نظر، یعنی از نظر تأمین آزادیها، نسبی است زیرا تنها بعضی از آنها قابل تأمین است. قانون خوب آن است که حدّاکثر آزادیها را که ممکن است، تأمین کند، هر چند مستلزم سلب برخی آزادیها است. پس خوب بودن یک قانون از جنبه تأمین آزادیها، نسبت به قانونهای مفروض دیگر است که کمتر از این قانون قادر بر حفظ و تأمین آزادیها است.

در اینجا لازم است برای رفع اشتباه، یک نکته را یادآوری کنم و آن این که همچنانکه ملاحظه شد، مقصود از جمله «شر نسبی است» نسبیت در مقابل حقیقی بودن است، «نسبی است» یعنی مقایسهای است. نسبی بودن گاهی در مقابل مطلق بودن به کار میرود؛ در این صورت به معنی این است که واقعیت شیئی وابسته به یک سلسله شرایط است؛ و معنی مطلق بودن، رها بودن از یک سلسله شرایط است. اگر نسبیت را به این معنی بگیریم، همه امور مادی و طبیعی از آن نظر که وابسته به یک سلسله شرایط محدود زمانی و مکانی میباشند و تنها در آن شرایط و وابسته به آن شرایط، واقعیت خاص خود را دارند نسبی میباشند؛ تنها مجرّدات، وجود مطلق دارند، بلکه مطلق حقیقی که واقعیتی است رها از هر شرط و علّت و از هر قید، ذات مقدّس حق است، و از همین نظر است که ضرورت ذات او «ضرورت ازلی» است نه ضرورت ذاتی مصطلح. مقصود این است که اکنون که بحث درباره نسبیت شرّیت وجوداتی است که شرور ذاتی یعنی اعدام از آنها ناشی میشود، مقصود نسبی بودن در مقابل حقیقی بودن است نه نسبی بودن در مقابل مطلق بودن که بسیاری از خیرات هم به این معنی نسبی میباشند.

اکنون باید دید آیا بدی بدها یک صفت حقیقی است یا یک صفت نسبی؟ قبلًا گفتیم بدها دو نوعند: بدهایی که خود اموری عدمیاند، و بدهایی که اموری وجودیاند اما از آن جهت بد هستند که منشأ یک سلسله امور عدمی میگردند.

شروری که خود عدمی هستند مانند جهل و عجز و فقر، صفاتی حقیقی (غیر نسبی) ولی عدمی هستند؛ اما شروری که وجودی هستند و از آن جهت بدند که منشأ امور عدمی هستند، مانند سیل و زلزله و گزنده و درنده و میکروب بیماری، بدون شک بدی اینها نسبی است. از اینگونه امور، آنچه بد است، نسبت به شیء یا اشیاء معینی بد است. زهر مار، برای مار بد نیست، برای انسان و سایر موجوداتی که از آن آسیب میبینند بد است. گرگ برای گوسفند بد است ولی برای خودش و برای گیاه بد نیست، همچنانکه گوسفند هم نسبت به گیاهی که آن را میخورد و نابود میکند بد