سنّت الهی

آنچه در اصطلاح فلسفه به نام «نظام جهان» و «قانون اسباب» خوانده میشود در زبان دین «سنّت الهی» نامیده میشود. قرآن کریم در چند جا گفته است که:

«هرگز در سنّت خدا تغییری نخواهی یافت». [1]

یعنی کار خدا شیوه مخصوص و فرمول ثابتی دارد و تغییر پذیر نیست.

در سوره فاطر، این مضمون بطور مکرّر و مؤکد یاد شده است:

فلن تجد لسنّة اللّه تبدیلا و لن تجد لسنّة اللّه تحویلا [2].

هرگز در سنّت خدا تبدیلی نمییابی (یعنی سنّت الهی تبدیل به سنّت دیگری نمیشود، مثل اینکه قانونی نسخ شود و قانونی دیگر جای آن را بگیرد) و هرگز در سنّت خدا تغییری نمییابی (نظیر اینکه در یک قانون قراردادی، تبصرهای اضافه میشود و یا قسمتی از آن لغو میشود و تغییراتی در آن داده میشود بدون آنکه اصل قانون لغو شود).

شگفت جملهای است از شگفت کتابی! چه عظیم است قرآن! پیشروی دانشها، رفیق پرهیزکاران. اندیشه بزرگ فیلسوفان سالها کاوش میکند و قانون علیت عمومی و نظام آفرینش را بدست میآورد، میخواهد به خود مغرور شود و ببالد که عجب رازی را گشودم و چه عظیم قانونی را شناختم که ناگهان قرآن را در جلوی خود میبیند که با تعبیری بسیار رسا و در عین حال ساده این راز را بیان کرده است: «هرگز سنّت خدا تغییر نمیکند».

که میتواند از این روشنتر بگوید؟ کدام جمله میتواند رساتر و محکمتر از این باشد؟: «هرگز سنّت خدا تغییر نمیکند».

قرآن کریم نه تنها بطور کلّی، قانونی بودن و سنّت داشتن آفرینش را گوشزد میکند بلکه در مواردی، برخی از سنن مخصوص را نیز معرّفی مینماید.

درباره نیکبختی و بدبختی جامعهها میگوید: