معین میکند، نظام دیگری بر خصوص جهان طبیعت حاکم است که شرایط مادی و اعدادی بوجود آمدن یک پدیده را تعیین مینماید. [1] این نظام، نظام عرضی نامیده میشود و به موجب این نظام است که تاریخ جهان وضع قطعی و مشخّصی پیدا میکند. هر حادثه در مکان و زمان خاصی پدید میآید؛ و هر زمان خاص و مکان خاص، ظرف حوادث معینی میگردد.

ما معمولًا وقتی یکی از پدیدهها را مورد سؤال و تردید قرار میدهیم فقط به خود آن پدیده توجه میکنیم، حساب نمیکنیم که آن پدیده در نظام هستی چه جایی و چه وضعی دارد؟ در حالی که هر پدیدهای خواه نیک باشد یا بد، معلول یک سلسله علل مخصوص و وابسته به شرایط معینی است؛ هیچوقت یک حریق بدون ارتباط به عوامل و حوادث دیگر رخ نمیدهد و جلوگیری از وقوع آن نیز جدا از یک سلسله علل و عوامل، خواه مادّی و خواه معنوی، امکان پذیر نیست. هیچ حادثهای در جهان، «منفرد» و «مستقل» از سایر حوادث نیست، همه قسمتهای جهان با یکدیگر متصل و مرتبط است. این اتصال و ارتباط، همه اجزاء جهان را شامل میگردد و یک پیوستگی عمومی و همه جانبه را بوجود میآورد. اصل وابستگی اشیاء به یکدیگر، و به عبارت دیگر اصل وحدت واقعی جهان- وحدت اندام واری- اصلی است که حکمت الهی تکیه فراوان بر آن دارد. اصل وابستگی اشیاء، در حکمت الهی مفهوم جدّیتری پیدا میکند و آن مفهوم «تجزیه ناپذیری» جهان است. بعداً درباره این اصل توضیح بیشتری خواهیم داد.

در فلسفه گفته میشود: «کلّ حادث مسبوق بمادّة و مدّة» یعنی هر پدیدهای در چهارچوب زمان خاص و مکان خاص واقع میشود. هر پدیده، زمان خاصی و مکان خاصی دارد. ممکن نیست که همه زمانها یا همه مکانها برای یک حادثه، بیتفاوت باشد.

فلاسفه، این علل را که از لحاظ مرتبه وجود در عرض معلولات خود میباشند و احیانا معلولات در درجهای عالیتر و کاملتر از علل خود قرار میگیرند هر چند از نظر زمان متأخر از علل خود میباشند «علل عرضی» و اما علل موجده را که از نظر مرتبه وجود در درجهای عالیتر قرار دارند و محیط و مسلّط بر این عالمند «علل طولی» مینامند.