ایراد تبعیض این بود که با اینکه موجودات با ذات حق نسبت متساوی دارند، چرا مختلف و متفاوت آفریده شدهاند؟ چرا یکی سیاه است و دیگری سفید؟ یکی زشت است و دیگری زیبا؟ یکی کامل است و دیگری ناقص؟ چرا یکی فرشته است و دیگری انسان و سومی حیوان و چهارمی نبات و پنجمی جماد؟ چرا به عکس نشد؟

چرا حیوان، فرشته، و فرشته حیوان نشد؟ چرا در میان مخلوقات فقط انسان، انسان آفریده شد که مستعدّ تکلیف و ثواب و عقاب باشد اما سایر موجودات چنین نیستند؟

اگر خوب است چرا همه اینچنین نیستند؟ و اگر بد است چرا انسان اینچنین آفریده شده است؟

پاسخ این پرسشها دو نحو است: اجمالی و تفصیلی. پاسخ اجمالی آن است که قبلًا آنجا که راهها و مسلکها را شرح میدادیم به آن اشاره کردیم، گفتیم معمولا اهل ایمان با یک بیان اجمالی، ذهن خود را قانع میسازند؛ آنها میگویند: این سؤالها طرح یک سلسله مجهولات است نه ایراد یک سلسله نقضها. حداکثر این است که بگوییم نمیدانیم.

ما خدا را به صفات علیم، حکیم، غنی، کامل، عادل، جواد شناختهایم و چون او را با این صفات شناختهایم میدانیم آنچه واقع میشود مبنی بر «حکمت» و «مصلحت» است هر چند ما نمیتوانیم همه آن حکمتها و مصلحتها را درک کنیم. ما به