فلسفه اسلامی

مسأله نظام احسن و اشکال شرور، از مهمترین مسائل فلسفه است و چنانکه در بخش نخست توضیح دادیم این مسأله در شرق و غرب موجب پیدایش فلسفههای «ثنویت»، «مادّیگری» و «بدبینی» گردیده است. کمتر کسی است که به این مسأله توجه نکرده باشد و درباره آن سخنی نگفته باشد. فلاسفه شرق و غرب به اشکال شرور توجه کردهاند ولی تا آنجا که من مطالعه دارم، فلاسفه غرب، پاسخی قاطع برای این اشکال نیافتهاند؛ ولی فلاسفه و حکمای اسلام اشکال را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و بخوبی از عهده پاسخ آن برآمده و راز مهمّی را گشودهاند.

بیجا نیست در اینجا یک جمله درباره حکمت الهی شرق بگوئیم و از این گنجینه بزرگ معنوی قدردانی کنیم. حکمت الهی مشرق زمین سرمایه عظیم و گرانبهایی است که در پرتوی اشعّه تابناک اسلام بوجود آمده و به بشریت اهداء گردیده است. اما افسوس که عده قلیل و بسیار محدودی عمیقانه با این سرمایه عظیم آشنا هستند و از ناحیه بیخبران و دشمنان متعصّب، بر آن، ستمها شده است. عدهای که اطلاعاتشان از فلسفه قدیم عموما از حدود افلاک تسعه و عقول عشره تجاوز نمیکند، و چون فقط نام آن را شنیده و یا اگر به کتابها مراجعه کردهاند چیزی از آن سر در نیاوردهاند، خیال کردهاند فلسفه اسلامی همان است که درباره افلاک تسعه و عقول عشره بحث میکند، و چون امروز بیاساسی نظریه افلاک روشن شده پس آنها میتوانند گردن