گالیله و نیوتن به آن نتیجه رسیده است. آیا گالیله و نیوتن نظر خویش را از ابنسینا الهام گرفتهاند یا همان طور که وانمود میشود آندو نیز به هیچ وجه مدیون ابن سینا نیستند؟ خدا داناست.

* به چه دلیل آسمان کون و فساد نمی پذیرد؟

سؤال دوم: چرا ارسطو در دو جای کتاب خود تطابق توصیف مردم قرون گذشته را با وضع فعلی فلک، دلیل ثبات و یکنواختی و تغییر ناپذیری آن گرفته است؟ هر کس تعصب نداشته باشد و بر نادرست اصرار نورزد میداند که به هیچ وجه معلوم نیست که همیشه وضع آسمان همین گونه بوده که هست. آن مقدار که از احوال فلک معلوم است، از آنچه اهل کتاب (ظاهراً مقصود پیروان کتاب مقدس یا خصوص تورات است که درباره خلق جهان اطلاعاتی داده که با آنچه ارسطوئیان میگویند مغایر است) میگویند ناچیزتر است. آنچه هم از اهل هند و امثال ایشان در این زمینه نقل میشود، واضح البطلان است، زیرا آنها درباره اوضاع زمین نیز مدعی هستند که همیشه بدین منوال بوده که هست و حال آنکه حوادث دفعی و یا تدریجی و متناوب زیادی در معموره زمین رخ داده که اوضاع زمین را دگرگون کرده است همچنانکه کوهها نیز به یک منوال نمانده است. اگر شهادت نسلهای قدیم دلیل چیزی باشد پس باید اوضاع کلی زمین را نیز ثابت و یکنواخت و تغییر ناپذیر بدانیم.

جواب: باید بدانی که ارسطو هر چند این مطلب را در کتاب خویش آورده است، اما آن را یک امر برهانی و قطعی تلقی نکرده است (یا سخن پیشینیان را به عنوان دلیل و برهان بر مدعا ذکر نکرده است). اما این هم هست که آسمانها را به کوهها نتوان قیاس کرد. مردمان هر چند وضع کوهها را از نظر اصول و کلیات ثابت میدانند، اما شاهد تغییرات زیادی در اوضاع جزئی از قبیل خرد شدن بعضی و متراکم شدن بعضی روی بعضی دیگر و از نظر تغییر شکل دادن کوهها بودهاند. افلاطون در کتاب سیاست تغییراتی بیش از این را نیز ذکر کرده است.

گویا تو این اعتراض را از کتب یحیی نحوی که با تظاهر به مخالفت با ارسطو با مردم نصاری عوامفریبی میکرد اقتباس کردهای در صورتی که همین شخص در