اصفهانی در مطارح الانطار و همچنین شارح حکمة العین ابن مبارکشاه معروف به میرک بخاری در شرح حکمة العین [1] و قطب الدین شیرازی در درّة التاج [2] و شارح مقاصد [3] این نظر را انتخاب کرده و ادعا کردهاند که نظر فلاسفه با همین عقیده منطبق است. مطابق قول صاحب شوارق همه قدما تابع نظر اشباح بودهاند.

اصول اقوال درباره حقیقت علم

اصول اقوال در حقیقت علم و ادراک سه قول بیش نیست گو اینکه طرفداران هر یک از اینها از جنبههای دیگر با هم اختلاف کردهاند، مثل اینکه طرفداران نظر ماهوی در این جهت که ادراک از چه مقولهای است اختلاف نظر پیدا کردهاند، برخی علم را از مقوله کیف (قدمای فلاسفه) و برخی از مقوله معلوم (محقق دوانی) و برخی از مقوله معلوم با قید اینکه به مقوله کیف منقلب میگردد و برخی خارج از مقولات (صدرالمتألهین) دانستهاند؛ و همچنین طرفداران نظر اضافه چند دسته شدهاند که دو دسته آنها ذکر شد. طرفداران نظر اشباح نیز از این نظر که محل آن اشباح کجاست، آیا نفس مجرد است یا قسمتی از اعصاب مغز و دماغ است و یا محل ادراک صور حسّی، اعصاب و محل ادراک صور عقلیه، نفس ناطقه است اختلاف نظر پیدا کردهاند.

حقیقت این است که نظر اضافه و نظر اشباح هیچکدام متّکی به دلیل خاصّی نیست بلکه آنجا که اشکالات صعب الانحلال نظر ماهوی مطرح بوده و برخی از اهل نظر خود را قادر به حل آنها نمیدیدهاند، به عنوان راه فرار، یکی از آن دو راه را انتخاب کردهاند وگرنه هیچ دلیلی مستقیماً بر اینکه علم و ادراک صرفاً اضافهای است بین شخص و شئ ادراک شده و یا آنکه شبح و تصویری است که در دماغ یا نفس پیدا میشود اقامه نشده و چنین به نظر میرسد که امکان ندارد چنین برهانی اقامه شود. حتّی آنچه در علم امروز طرفداران نظریه مادی بودن علم و ادراک ذکر کردهاند دلیل