نقل خواجه در تلخیص المحصّل [1] اولین کسی که این نظر را ابراز داشت ابو الحسن بصری اشعری معروف است. طرفداران این نظر دو دستهاند؛ برخی قائل به وجود صورتی از مدرک در نفس هستند ولی به دلائلی که متعرض شدهاند علم خود آن صورت نیست بلکه علم اضافهای است بین شخص و آن صورت؛ اما برخی دیگر منکر وجود صورت شده و علم را بیش از اضافهای بین شخص ادراک کننده و شئ ادراک شده ندانستهاند.

نظر فخر رازی

فخر رازی در مباحث المشرقیه قول اول و در المحصّل قول دوم را اختیار میکند و در الملخّص میگوید که علم اضافه است خواه آنکه صورتی در نفس موجود باشد یا نباشد.

قول به اضافه برخلاف آنچه معروف شده از مخترعات فخر رازی نیست، قبل از او وجود داشته است؛ و هم اینکه معروف است که «وی منکر وجود ذهنی است» [2] به طور مطلق صحیح نیست. فخر رازی در مباحث المشرقیه که مهمترین کتاب وی است صریحاً به وجود صورت ذهنیه اعتراف میکند، چیزی که هست مدعی است که خود آن صورت علم و ادراک نیست، علم و ادراک عبارت است از اضافه بین شخص و آن صورت [3].

3. نظر اشباح. مطابق این نظر علم و ادراک عبارت است از صورت و مثالی از شئ ادراک شده در نفس ادراک کننده یا در برخی از جهازات عصبی وی، نظیر سایه شخص بر دیوار و تصویر بر کاغذ و نقش در آیینه. رابطهای که بین این صورت و مثال با شئ ادراک شده هست فقط شباهت است، رابطه ماهوی نیست. قاضی بیضاوی [4] در طوالع الانوار و شارح کلام وی ابو الفتح شمس الدین بن محمود بن عبد الرحمن