شاگردان هگل

شاگردان هگل دو دستهاند: 1. دست راستیها 2. دست چپیها. گروهی از شاگردان هگل یعنی چپگراها منطق هگل را پذیرفتند اما فلسفه هگل را نپذیرفتند یعنی متد بینش هگل را که دیالکتیک اوست پذیرفتند ولی جهانبینی او را که نیمه مادی و نیمه خدایی بود نپذیرفتند. هگل خدا را قبول دارد ولی خدایی که او قبول دارد نه مادّیون قبول دارند و نه الهیون. خدای او خدایی بیرون از این جهان نیست و او خدا را به عنوان علت نخستین نمیشناسد. اینها که منطقش را پذیرفتهاند گفتند که ما از منطق هگل پوستههای آن را دور انداخته و هستههایش را پذیرفتیم. از جمله پوستههایی که آنها به قول خودشان دور انداختند مسئله تطابق ذهن و طبیعت (و به تبع آن جریان داشتن رابطه دلیل و نتیجه در طبیعت) است که دور انداختنی هم هست. ولی در عین اینکه این «پوسته» را دور انداختهاند یک چیزی را که فقط از همین پوسته میشود نتیجهگیری کرد و یک فرعی است که بر پایه همین اصل بنا شده است نگه داشتند، یعنی پوسته را دور ریختند و پوسته پوسته را نگه داشتند. اصل پوسته این بود که جریان طبیعت همان جریان دلیل و نتیجه است. پوسته پوسته این است که در دلیل و نتیجه دیگر سؤال از چرا و علت معنی ندارد و میان آنها ضرورت منطقی برقرار است. اینان گفتند ما بازگشت کردهایم به اصل علیت، و معتقد شدند که جریان طبیعت و جریان ذهن جریان علیت است، ولی پوسته پوسته را نگه داشتند، به این معنی که معتقد شدند در طبیعت با آنکه علیت برقرار است رابطه میان علت و معلول به صورت رابطه میان مقدمه و نتیجه است و در نتیجه میان آندو ضرورت منطقی حکمفرماست و بنا بر این سؤال از علت (یعنی علتی که از بیرون، این ضرورت منطقی را ایجاد کرده باشد) غلط است. چنانکه دیدیم در فلسفه هگل هم سؤال از علت غلط بود و همه روابط بر اساس ضرورت منطقی توجیه میشد و از ناسازگاری اثبات و نفی و ترکیب