ناسازگاریها را لازم لا ینفک میداند ولی برخلاف نظریه اول نقش مثبت هم برای آنها قائل است. مطابق این نظریه نقش اساسی در نقشهای منفی خلاصه نمیشود بلکه اساسیترین نقشهای این ناسازگاریها نقشهای مثبت آنهاست؛ اینها عامل تحول و تکامل و ترکیب و زیبایی و حرکت و رقاء در جهان هستند، ولی نقشهای منفی هم به طور طبیعی و تطفّلی در آنها هست؛ حال چطور؟

توضیح نقش مثبت تضادها

در طبیعت اگر صرفاً توافق میبود، یعنی اگر اختلافی و تضادی و جنگی و خنثی کردن اثر دیگری نمیبود، عالم به صورت موجودی راکد و ساکن و یکنواخت از ازل تا ابد درمیآمد [1]. اینکه شما در عالم تنوع میبینید، هزاران نوع و شکل تألیف و ترکیب میبینید، به خاطر وجود ناسازگاریهاست. در پرتو همین ناسازگاریها اجزای عالم با هم ترکیب شده و موجود عالیتری از ترکیب آنها به وجود میآید. هر مرکبی نسبت به اجزای متشکلهاش در سطح بالاتری قرار گرفته است. مثلًا آب ترکیبی است از دو عنصر به اسم اکسیژن و هیدروژن، اگر اکسیژن و هیدروژن اختلافاتشان رفع بشود یعنی هر دو به یک صورت دربیایند، همه اکسیژن باشند یا هیدروژن، در این حال محال است که آب به وجود بیاید. هیدروژن و اکسیژن باید با یکدیگر اختلاف و تضاد داشته باشند، باید به نحوی باشند که در یکدیگر اثر بگذارند. قدما میگفتند که عناصر چهارگانه آب و خاک و هوا و آتش، وقتی به هم میرسند در همدیگر اثر میگذارند و به واسطه این اختلاط و امتزاج و فعل و انفعال، همه در هم تأثیر گذاشته و همه از هم متأثر میشوند. در این تأثیر و تأثر حالت تعادلی پیدا میشود که آن را «مزاج» مینامیدند و حتی خود انسان را هم از نظر بدنی چنین چیزی میدانستند، و معتقد بودند اگر این امتزاج و اختلاط و تأثیر و تأثر میان اجزای طبیعت نباشد تعادل پیدا نمیشود، صورت جدید و شئ جدید پیدا نمیشود.