پیدا شده آنها نیز موجود باشند، پس باید ما از لحظهای که موجود شدهایم به همه معقولات که امکان دارد داشته باشیم آگاه باشیم و نیازی به کسب و تحصیل نداشته باشیم زیرا فرض این است که معقولات لازم لاینفک جسم ما میباشند.» [1]

بررسی

این سؤال ایرادی است بر برهان معروفی که معمولًا در کتاب النفس از راه قسمت ناپذیری صور معقوله، بر اثبات تجرد نفس آورده میشود. خلاصه برهان این است که صور معقوله قسمت ناپذیرند و آنچه در جسمی حلول داشته باشد الزاماً به تبع جسم باید قسمت پذیر باشد، نتیجه میگیریم که صور معقوله در محلی جسمانی قرار ندارند و چون این صور قائم به موضوعی خواهند بود پس جوهری غیر جسم در ما وجود دارد که این صور قائم به آن هستند و این همان چیزی است که ما آن را «نفس مجرّد» مینامیم.

این برهان از نوع قیاس شکل دوم است که نتیجهاش سالبه است به این ترتیب:

صور معقوله قسمت ناپذیرند (صغری).

هر چه در جسم قرار داشته باشد قسمت پذیر است (کبری).

صور معقوله در جسم قرار ندارند (نتیجه).

ایرادی که در سؤال طرح شده است درباره کبرای قیاس است و خلاصهاش این است که چه دلیلی هست که هر چه متعلق به جسم باشد باید قسمت پذیر باشد؟ وحدت، وجود، اضافه، قسمت ناپذیرند و در عین حال بر جسم حمل میشوند و از اوصاف جسمند.

اینکه اینها بر جسم حمل میشوند واضح است، زیرا جسم موجود است، جسم موجود واحد است (جسم کثیر هم مجموعهای از اجسام واحده است)، جسم اضافه تقدم و تأخر، فوقیت و تحتیت و امثال اینها پیدا میکند.

اما اینکه اینها قسمت ناپذیرند، به دلیل اینکه یک سلسله مفاهیم بسیطه میباشند. مفهوم «وجود» عامترین مفاهیم است و به همین دلیل محال است مرکب