بزرگ میکنند و بعد در اثر اختراع بزرگ تاریخ را عوض میکنند.

البته این نظریه هم قابل رد است. خیر، یکی از کارهایی که مردان بزرگ میکنند اختراع است و بسیاری از مردان بزرگ هیچ اختراعی نداشتهاند، فقط کشف علمی داشتهاند و بعد دیگران کشف علمی آنها را مبنای یک سلسله اختراعات عملی قرار دادهاند. خیلی از مردان بزرگ، بزرگیشان در جنبههای دیگر مثلًا جنبههای اخلاقی و تربیتی است، یعنی توانستهاند روحیه و خلق و خوی ملتی را عوض کنند؛ مثل بیماری که خون کثیفی در رگهای اوست، این خونهای کثیف و مریض را از رگهایش بیرون بکشند و بعد یک خون سالم وارد بدنش کنند و از این راه او را تغییر دهند. گاهی مردان بزرگی پیدا میشوند که اخلاق و عادات پست و منحطی را که به منزله خون کثیفی است که در رگهای مردمی هست و آنها را بیمار و ضعیف کرده، از روح آن مردم بیرون میکشند و به جای آن، خون پاک (اخلاق و عادات متعالی) وارد روحشان میکنند. اینها هم جامعهها را تغییر میدهند.

بله، تنها نظریهای که نظریه قهرمانان با آن صد درصد تناقض دارد همان نظریه توجیه اقتصادی تاریخ یا نظریه مارکسیسم است، چون این نظریه برای وجدان به معنی اعم هیچ گونه اصالتی قائل نیست یعنی وجدان بشر را ساخته اوضاع و شرایط اقتصادی و در واقع انعکاس آن شرایط و اوضاع میداند، بنابراین وضع عمومی زندگی مادی است که وجدان همه افراد و از آن جمله نوابغ را در یک جهت خاص میسازد. نقش نوابغ فقط این است که آنها مظهر خواهند بود. فرق است میان اینکه کسی مظهر اراده یک ملت باشد [1] [و اینکه او رهبر و به حرکت درآورنده آن ملت باشد.] نظریه قهرمانان با این نظریه صد درصد تناقض دارد. نقش قهرمانان از دیدگاه این نظریه را بعد که نظریه توجیه اقتصادی تاریخ مطرح شد بیان میکنیم.