برای حفظ برخی منافع است که این نظریه را ابراز میدارند- میخواهند بگویند اصلًا فرهنگ بشری وجود ندارد و فقط فرهنگ ملی وجود دارد؛ و میخواهند به ملتها بگویند: تو اگر میخواهی باقی بمانی فقط باید فرهنگ ملی خودت را حفظ کنی و دیگر دنبال یک فرهنگ بشری نروی (یک چنین حرفی).

او (نویسنده مقاله) هم از جمله مواردی که خیلی حرفهایش مورد اعتراض بود همین بود که ما فرهنگ بشری و عمومی و بین المللی نداریم. بعد مسئله اسلام را طرح کرده بود. در تعبیراتش نسبت به اسلام بیاحترامی نمیکند، میگوید درست است که اسلام یک فرهنگ بین المللی داشت و هیچ رنگ ملی نداشت ولی دیدیم که این هم در عمل به صورت یک امر ملی در آمد و عربها آن را به خودشان نسبت دادند و از این حرفها که البته حرف بیاساسی است.

به هر حال فرهنگ یعنی روح جامعه. حال آن مسئله فعلًا برایمان مطرح نیست که آیا فرهنگ همیشه ملی است یا فرهنگ بین المللی هم هست یا لااقل همه فرهنگهای ملی، یک اصول مشترک بین المللی دارند. این خودش یک مطلبی است. در همه فرهنگهای ملی، ملتها نمیتوانند خود را از یک سلسله اصول مشترک بین المللی خالی کنند. مثلًا توجه به بسیاری از مسائل معنوی از قبیل آزادی و عدالت و صلح و بشردوستی که کم و بیش در همه فرهنگهای دنیا هست، وجوه مشترک فرهنگهاست.

- این چیزی که در مورد رابطه مکانیکی فرمودید، البته از نظر توجیهش نتیجه همان چیزی است که فرمودید. ولی اینطور که من شنیدهام خود مارکسیستها معتقدند که دو نوع رابطه در جهان میتواند وجود داشته باشد: یکی رابطه مکانیکی و دیگر رابطه ارگانیک (به اصطلاح رابطه عضوی) و خودشان معتقدند به رابطه ارگانیک، یعنی میگویند انسانها در اجتماع با همدیگر رابطه ارگانیک دارند، یعنی اصلًا فرد منهای اجتماع هیچ ارزشی ندارد، مثل اینکه اگر معده را از انسان جدا کنیم دیگر اصلًا معده نیست و چیزی است که هیچ ارزشی ندارد. البته نتیجهاش همان چیزی است که فرمودید، یعنی ابتکار را از فرد سلب میکند.