دوم را انتخاب میکند، میگوید میتوان ارزش کوچکتری را فدای ارزش بزرگتری کرد و کامو میگوید نه، چرا ارزش کوچکتر را فدا کنیم؟! ارزش، ارزش است و مطلق است. این همان بحث «تزاحم» ما در علم اصول است که بحث شیرین و لطیفی است.

داوری اخلاقی درباره فرد

اما مسئله داوری اخلاقی که درباره فرد نباید اعمال کرد، در اینجا یک دلیل [بر اثبات آن] ذکر میکند که آن دلیل خیلی نامربوط است. از کروچه نقل میکند:

اتهام مورخان این اختلاف بزرگ را نادیده میگیرد که دادگاههای ما- چه قضایی و چه اخلاقی- دادگاههای امروزیاند و برای افراد زنده، فعال و خطرناک تعبیه شدهاند و حال آنکه آن کسان دیگر قبلًا در برابر دادگاه زمان خویش حاضر گشته و نمیتوان آنها را دومرتبه محکوم یا تبرئه کرد. آنها را نمیتوان در پیشگاه هیچ دادگاهی مسئول قرار داد، زیرا در زمره گذشتگانند و به آرامش گذشته تعلق دارند. این اشخاص تنها میتوانند موضوع تاریخ باشند و به جز قضاوتی که روح کار آنان را درک و دریافت کند قضاوت دیگری درباره آنها نباید روا داشت.

این استدلال بسیار غلط است بر این اساس که معیارهای امروز ما یک نوع معیار است و معیارهای زمان آنها معیارهای دیگری بوده، ما با معیارهای خودمان نباید آنها را محاکمه کنیم، بعلاوه آنها در زمان خودشان محاکمه شدند و کارشان تمام شده و پروندهشان بسته شده است.

تقریباً چنین میگوید که هرکس در زمان خودش پرونده بازی داشته است و در زمان خودش هم جامعه با مقیاسهای خود درباره او قضاوت کرده و پروندهاش را بسته است، ما دیگر حق نداریم نبش قبور کنیم و پروندههای بسته را از نو باز کنیم. این حرف مخصوصاً با این استدلال که معیار ما با معیار آنها فرق میکند، حرف چرندی است و همان حرفی است که در میان ما معروف است، میگوییم: اذْکروا مَوْتاکمْ بِالْخَیرِ (همان جمله «به آرامش گذشته تعلّق