تاریخ و علم

این بحث در واقع سه بحث است: تاریخ و علم، که آیا تاریخ علم است یا علم نیست؟ تاریخ و مذهب، که آیا مذهب (مقصود نیروهای ماوراء الطبیعه است) عاملی است در تاریخ یا نه؟ و تاریخ و اخلاق، که مسئله مورخ و ارزشهای اخلاقی و نیز قضاوت است که آیا مورخ حق قضاوت اخلاقی دارد یا ندارد. این سه بحث از همدیگر جداست. ابتدا میپردازیم به بحث تاریخ و علم.

آیا تاریخ علم است؟

راجع به اینکه تاریخ علم است یا علم نیست، مسئله را کمی مبهم طرح کرده است. این را از چند جهت میشود مورد بحث قرار داد. یکی اینکه تاریخ از آن جهت که به انسان مربوط است علم نیست، از باب اینکه علوم طبیعی میتواند علم باشد از آن جهت که علم عبارت است از کشف قوانین کلی حاکم بر موضوع آن. علم طب میتواند علم باشد، زیرا میتوان قوانین کلی حاکم بر بدن انسان را از نظر صحت و مرض به دست آورد. فیزیک میتواند علم باشد. گیاه شناسی هم میتواند علم باشد. ولی آنچه را که مربوط به انسان است نمیتوان تحت ضابطه و قانون کلی درآورد و