حال دست روی کتاب است. در این اعتبار، شما این مجموع را یک چیز میبینید. ولی یک وقت است همین را ذهن شما تجزیه میکند. اینجای کتاب که به طرف من است غیر از آنجای کتاب است که به طرف شماست. در این اعتبار اگر بگویید من دست روی اینجای کتاب گذاشتم نه آنجای کتاب، درست است.

بازگشت به نظریه علامه طباطبایی

آقای طباطبایی میگویند حرکت هم همینطور است. اعتباری که در آن، حرکت را تجزیه میکنیم اعتبار حرکت قطعیه است و اعتباری که در آن، حرکت را تجزیه نمیکنیم و این مجموع را از ابتدا تا انتها یک واحد میبینیم اعتبار حرکت توسطیه است که باقی هم هست. مثلًا میگویید این جسم که از روی دیوار حرکت کرد تا به آن دیوار رسید یک دقیقه طول کشید. اگر اجزاء و حدود را در نظر بگیریم آن قسمتی که در آنِ اول از حرکت موجود بود وجود ندارد، آن قسمت آخر هم وجود ندارد. همیشه فقط یک آن و یک حد از حرکت وجود دارد. این اعتبار، اعتبار تجزیه است.

اما یک وقت اساساً به حدود و اجزاء کاری نداریم. میگوییم یک دقیقه استکه این شیء در حال حرکت است و این حرکت ممتد را بدون اعتبار اجزاء ملاحظه میکنیم. اگر شیء دو ساعت در حال حرکت باشد میگوییم شیء هنوز در حال حرکت است. در اینجا نفس حرکت را بدون ملاحظه اجزای مسافت میبینیم؛ یک شیء را میبینیم که در ظرف دو ساعت باقی است. در این حالت کل را میبینیم بدون آنکه اجزاء را دیده باشیم. کل در کل خودش یک امر متجدد الوجود نیست، بلکه یک امر مستمرّ البقاء است. در این اعتبار، از اولی که آن جزء اولِ حرکت پیدا شده و این حرکت حدوث پیدا کرده تا آن آخری که جزء آخر حرکت پیدا میشود، این حرکت باقی است.

بنابراین «للحرکة اعتباران»؛ یعنی همان حرکت ممتد خارجی به یک اعتبار، کثرت و تجزی دارد، تصرم و انقضا و فنا و حدوث تدریجی دارد، و این اعتباری است که اجزاء را با یکدیگر مقایسه میکنیم. اما به یک اعتبار دیگر، کثرت و حدوث تدریجی ندارد، وحدت محض است و اجزایی ندارد به این معنا که اجزاء را اعتبار نمیکنیم. در این اعتبار چون چند چیز نداریم جزء اول حرکت که حادث شد حدوث جزء اول حدوث همه آن است. پس حرکت در این اعتبار نه حدوث تدریجی دارد و نه فنای تدریجی. به این اعتبار امری است