شیخ استفاده میشود.

گفتیم که در باب حرکت توسطی و حرکت قطعی مجموعاً سه نظر است. یک نظر این است که حرکت توسطی در خارج وجود دارد و حرکت قطعی در خارج وجود ندارد و امری ذهنی است که ظاهر کلام شیخ لااقل در ابتدا همین است و بعد از شیخ، دیگران تا زمان میرداماد همه این نظریه را قبول کردهاند. دیگر اینکه حرکت قطعیه وجود دارد و حرکت توسطیه وجود ندارد که مرحوم آخوند به این نظر کمی تمایل دارد، گو اینکه بدان تصریح نمیکند. نظر سوم این است که هر دو در خارج وجود دارند که آنچه در اینجا مرحوم آخوند در ضمن جواب ایراد گفت همین است چون ایشان حرکت قطعیه را قطعاً موجود میداند و در ضمن پاسخ به ایراد میگوید حرکت توسطی هم به نوعی از وجود، وجود دارد.

توضیح نظریه خاص علامه طباطبایی درباره حرکت قطعیه و توسطیه

گفتیم آقای طباطبایی به طرز دیگری حرکت توسطیه را تعریف میکنند که بنا بر آن تعریف، نظریه سوم درست است، یعنی هم حرکت توسطی وجود دارد و هم حرکت قطعی. ایشان میگویند وقتی که جسم حرکت میکند، حرکت قطعیه قطعاً وجود دارد، یعنی حرکت در واقع یک امر ممتد و تدریجی الوجود است. این کبوتر که حرکت میکند و از سرِ این دیوار به سرِ آن دیوار میرود یک حدوث تدریجی پیدا میشود. معنای حدوث تدریجی چیست؟ یعنی شیء آناً فآناً حادث میشود. درجه حدوث شیء در آنِ بعدی- که «آن» امری فرضی است- غیر از درجه حدوث شیء در آن قبلی است؛ آناً فآناً حادث میشود و فانی میشود. اگر این مراتب را با هم مقایسه کنیم حدوث و فنا میبینیم. میگوییم آنچه در آنِ اول وجود داشت در آنِ دوم وجود ندارد و آنچه در آنِ دوم وجود دارد در آنِ سوم وجود ندارد. اگر خود مراتب حرکت را مقایسه کنیم باز همین مسئله حدوث و فنا هست، زیرا این جزء این حرکت که در این جزء از زمان وجود دارد، در جزء بعدی وجود ندارد و در جزء قبلی هم وجود ندارد. اگر همین جزء را به دو جزء تقسیم کنیم هر جزئش در قطعهای از زمان وجود دارد و در قطعهای دیگر از زمان وجود ندارد.

اما اگر از این حدوث و از این اجزاء کاملًا صرف نظر کنیم یعنی مجموع مسافت را یک چیز در نظر بگیریم و مجموع زمان را هم یک چیز در نظر بگیریم و اجزاء حرکت را با یکدیگر مقایسه نکنیم، آنوقت همه در اعتبار ذهن ما یک شیء واحد است؛ از اول که