یعنی این همانی؛ اینکه شیء خودش خودش است. آن وقت آمدهاند چنین نتیجه گرفتهاند که حکمت قدیم، فلسفه الهی و یا متافیزیک قائل به این همانی است یعنی قائل به این است که هر چیزی خودش خودش است. مگر ما نمیگوییم حمل شیء بر نفس ضروری است؟ اگر از ما بپرسند که «الانسان انسان» صادق است یا صادق نیست میگوییم صادق است، این از ابده بدیهیات است [1].

«الانسان لیس بانسان» چطور؟ کذب آن را از ابده بدیهیات میدانیم.

میگویند این سخن که هرچیز خودش خودش است و خودش از خودش سلب نمیشود همان تفکری است که منکر حرکت است چون اگر قائل به حرکت باشیم حرکت یعنی غیریت و تغیر، ولی نه غیریت و مغایرت یک شیء با شیء دیگر (مغایرت این دیوار با این فرش حرکت نیست، از اینکه فرش غیر از دیوار است نمیتوان نتیجه گرفت که پس فرش متحرک است) بلکه غیریت شیء با خود.

برای اینکه زمینه فکری و پایه مطلب روشن باشد این را عرض میکنم تا بعدها مفصلتر روی این مطلب بحث کنیم. دو اصل معروف در میان ما مطرح است: یکی اصل امتناع جمع نقیضین است که به آن «مبدأ تناقض»، «اصل تناقض» و یا «اصل امتناع تناقض» هم میگویند و دیگر اصلی که امروز از آن به «اصل هو هویت» تعبیر میکنند. البته بوعلی و برخی دیگر هم این اصل را هو هویت نامیدهاند. وی در اول مبحث «وحدت و کثرت» در شفا به همین «هو هو» تعبیر میکند. اصل هو هویت یعنی این اصل که هر چیزی خودش خودش است.

امروز عدهای معتقدند که نه اصل امتناع تناقض و نه اصل هو هویت هیچ کدام با اصل حرکت سازگار نیستند و این دو اصل مبتنی بر اصل دیگری هستند. لااقل در مورد ریشه مسئله گفتهاند که اصل امتناع تناقض و اصل هو هویت از طرز تفکری ناشی میشود که عالم و اشیاء را ثابت میداند؛ برای اشیاء قائل به بودن است و چون قائل به بودن است میگوید بودن با نبودن جمع نمیشود و بودن ملازم با ثبات است. اما حرکت مساوی است با شدن، نه بودن، و در شدن، نقیضین با یکدیگر جمع میشوند. میگویند از