میفرماید:

انَّ اللَّهَ لایغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یغَیروا ما بِانْفُسِهِمْ [1].

میخواهد بگوید درست است که همه سرنوشتها به اراده خداست ولی خداوند سرنوشت را از ماورای اختیار و تصمیم و عمل بشر بر او تحمیل نمیکند و کار گزاف انجام نمیدهد، بلکه سرنوشتها هم نظامی دارند و خدا سرنوشت هیچ جامعهای را خود به خود و بیوجه عوض نمیکند، مگر آنکه آنان خودشان در آنچه که مربوط به خودشان است مانند نظامهای اخلاقی و اجتماعی و ... و آنچه مربوط به وظایف فردیشان است تغییر دهند.

از سوی دیگر قرآن مسلمانان را تشویق میکند که به مطالعه در احوال و سرگذشت اقوام پیشین بپردازند و از آن درس عبرت بگیرند. بدیهی است که اگر سرگذشت اقوام و ملتها و نظامها بر اساس گزاف و تصادف بود و اگر سرنوشتها از بالا به پایین تحمیل میشد دیگر مطالعه و پندآموزی معنی نداشت. قرآن با این تأکید میخواهد تذکر دهد که بر سرنوشت اقوام نظامات واحدی حاکم است. به این ترتیب اگر شرایط جامعهای مشابه شرایط جامعه دیگر باشد سرنوشت همان جامعه در انتظارش خواهد بود. در آیه دیگری میفرماید:

فَکأَینْ مِنْ قَرْیةٍ اهْلَکناها وَ هِی ظالِمَةٌ فَهِی خاوِیةٌ عَلی عُروشِها

(1). رعد/ 11.