از آن لحظه ايكه حق را بمن ارائه كردند , من حق را ديدم , حق مشهود من شد در او شك نكردم , با توجه باين جمله كه فرمود فانى و لدت على الفطرة [1] من بر فطرت توحيد , متولد شده ام از آن لحظه كه حق را ديد , حق به او نشان داده شد , شك نكرد , خواه حق در حكمت نظرى , خواه حق در حكمت عملى .

روى اين نكات بنا شد تشريح حكمت نظرى و حكمت عملى را از بيان انسان كاملى كه در هر دو حكمت كامل است نقل كنيم .

با توجه به اين مطلب يعنى حكمت نظرى و حكمت عملى و فرق بين ايندو حكمت , با عقل نظرى و عملى و مطلب دوم سر انتخاب اين بحث از بيانات اميرالمؤمنين , آنگاه مى پردازيم به مسائلى كه در حكمت نظرى از حضرت على ( ع ) بيادگار مانده است .

نظام آفرينش بر اساس عليت :

در جلسه قبل از بيان حضرت , استفاده شد كه جهان خلقت و آفرينش و نظام هستى بر اساس نظام علت و معلولى است . فرمود :

و كل قائم فى سواه معلول [2] .

هر موجودى غير از خدا , معلول است و خداوند ميشود علت . بنابراين اين بحث عميق كه در الهيات مطرح است كه :

كل موجود فهو اما علة و اما معلول .

با اين بيان ارزش پيدا ميكند .

نظام هستى نظام عليت است آن موجودى كه عين هستى است , علت محض خواهد بود و آن موجودهائى كه هستى آنها , عين