است ، متفاوت مي باشد .

ضرورتي که عقل نظري در قضاياي اوّلي ادراک مي کند ، ضرورت علمي است ؛ به اين معنا که ناظر بر حمل محمول بر موضوع و عقد بين آن دو است ، به گونه اي که ذهن راهي براي گريز از آن نمي يابد . اين ضرورت عين آن ضرورتي که در برابر امکان و امتناع ، به عنوان وصف رابط و جهت قضيّه است ، نيست ، بلکه ناظر به نفس پيوند محمول و موضوع با حفظ کيفيت مأخوذ در آن ، اعم از امکان ، امتناع يا وجوب بوده و تنها مشعر به حتميّت صدق قضيه است .

نفس در قضاياي اولي راهي براي ابطال قضيه و اظهار کذب آن نمي يابد ؛ يعني هر گامي را که در اين جهت برداشته مي شود ، مبتني بر صدق اصل قضيّه مفروض مي يابد ، چنان که راههاي استدلال بر آن را نيز مسدود مي بيند ؛ يعني با فرض مجهول بودن که فرض محال است ، راهي براي علم به آن نيز باقي نمي ماند ؛ نظير امتناع اجتماع نقيضين که ضروري الصدق و گزاره اي بالضرورة راست است .

امتياز يقين علمي از يقين روانشناختي

تحليل و تعريف فوق درباره معلومات اوّلي که در حقيقت تنبيه به واقعيت آشکار و ضروري آنهاست ، ريشه اشکالات مختلفي را که ممکن است نسبت به قضاياي اوّلي وارد شود ، مي خشکاند ، زيرا در اين بيان که مورد توجه حکماي اسلامي است ، به يقين رواشناختي يک فرد يا يک جمع ، و به پذيرش فردي يا اجتماعي اشخاص که متکي به تلقينات ذهني يا عادتهاي قومي افراد است ، اعتماد نشده است تا به فقدان عادت و ذهنيت مشترک ميان همه افراد يا اقوام ، يا به قابل تحصيل نبودن ذهنيت مشترک همه آدميان اشکال شود ، يا اينکه از دليل صدق اجتماع عام آدميان يا دليل صدق باور و يقين رواشناختي فردي خاص سؤال شود و ربط ميان يقين به چيزي و