تنها در صورتي مي توان دليل اخلاقي و برهان سودمندي دين را به مسائل حکمت نظري ارجاع داد و آن را جزء ادله اثبات واجب محسوب کرد که به برهان فطرت برگردد ، زيرا برهان فطرت ، هم جزء حکمت نظري است و هم اگر به مبادي عميق آن کاملاً توجه شود ، از ادله تام اثبات واجب خواهد بود .

هشتم . تذکري پيرامون برهان فطرت

حقيقت فطرت در انسان همان واقعيت هستي اوست ، نه چيزي جدا از او ، چنان که ملکوت هر چيزي که به دست خداست ؛ ( فسبحان الذي بيده ملکوت کلّ شيء )[1]، همان واقعيت هستي آن چيز است ، نه خارج از آن ؛ يعني هر چيزي داراي يک واقعيت است که از آن به ملکوت همان چيز ياد مي شود و در خصوص انسان فطرت ناميده مي شود و آن واقعيت همان است که به مبدأ مقوّم خود وابسته است و شناخت آن بدون شناخت خداوند ممکن نيست ، زيرا قوام واقعيت هر چيزي به خداست و همان طور که در مسائل ماهوي ، شناخت هر چيزي به جنس و فصل اوست ، در مسائل وجودي نيز معرفت هر موجودي ، يعني هر وجودي ، به شناخت واجب است که مقوّم آن وجود است . ملکوت هر چيز و نيز فطرت انسان ، همان ربط اشراقي يک جانبه به واجب است که ربط مزبور عين مربوط است .

فطرت و مفطور ، گر چه در تحليل مفهومي از هم جدايند ؛ يعني مفهوم فطرت با مفهوم حقيقت انسانِ مفطور غير هم هستند ، چه اين که از آيه ( فاقم وجهک للدّين