نام کتاب : تبيين براهين اثبات خدا نویسنده : جوادی آملی، عبدالله جلد : 1 صفحه : 31
آنچه معلوم حضوري هر انساني نسبت به جهاز طبيعي ، مثالي و عقلي
اوست ، هماهنگي کامل در نظام داخلي و غايي اوست ، چه اينکه پيشرفت هاي علوم
تجربي عهده دار اثبات نظم داخلي و نيز نظام غايي بسياري از موجود هاي
طبيعي است .
بنابراين اصل نظم در موجود هاي طبيعي في الجمله قطعي است . اما
نتيجه قياس نظم در گرو رسيدگي دقيق کبراي آن است ؛ ليکن به طور اجمال مي
توان گفت : اولاً احتمال پيدايش ذرّات و عناصر اوّلي به نحو تصادف همچنان
مطرح است ، چون نظم مشهود در اوصاف ذرّات هستي است ، نه در گوهر وجود آن ها
.
ثانياً احتمال تصادف در متن نظم ، هم بعيد نيست ، چنان که در مقام تحليل کبرا بازگو مي شود .
ثالثاً اثبات نامحدود بودن مبدأ هستي و صفات ذاتي وي به برهان نظم
دشوار است ، چون ممکن است مبدأ آفرينش جهان مادّي وجود مجرد محدودي باشد که
منشأ اين همه نظم شده است .
علّت و سبب نظم
اکنون نوبت کبراي قياس نظم فرا مي رسد که با کدام علت فاعلي نظم
وجود دارد . بحث پيرامون علت فاعلي نظم همان بيان لميّت آن است ، اگر براي
نظم مبدأ فاعلي نباشد ، بلکه در اثر تصادف پديد آمده باشد ، کبراي قياس
مزبور صادق نيست ، زيرا خواه تمام نظم ها بدون ناظم پديد آيند ، يا برخي در
اثر تصادف و بعضي به وسيله ناظم يافت شود ، در هر دو صورت ، کبراي قياس
ناتمام است و سرّ ناتمام بودن آن اين است که کبراي قياس يا اصلاً صادق نيست
يا براي آنکه صدق او کلي نيست ، در حالي که کبراي شکل اول حتماً بايد کلي
باشد .
براي اثبات کليّت کبرا و اينکه هر نظمي ناظم دارد ، بايد از يقين منطقي
نام کتاب : تبيين براهين اثبات خدا نویسنده : جوادی آملی، عبدالله جلد : 1 صفحه : 31