حقايق عقلي يا انسان هاي واصل به آن حقايق را پيدا کرد ، به بطلان مشاهداتي که حاصل بازيگري وهم و خيال است و در پيشينه زميني و خاکي آدمي ريشه دارد ، پي مي برد و به حقايق برزخي عالم نيز آگاه مي گردد و اگر از اين توفيق بازماند ، در شهود بيراهه مي رود ؛ به بيان ديگر او در حال شهود ، گمراهي است که نمي تواند راه را از بيراهه بازشناسد و اگر چاره اي براي او مانده باشد ، تنها پس از اتمام جذبه يا پس از رهايي از شرّ شياطيني است که بر او سلطه يافته اند .

در اين حال او مي تواند يافته هاي خود را با مفاهيم عقلي که حاصل ديدار بعيد و دور حقايق است ، بلکه به گواهي برهان و عقل ، يقين پيدا کند و آن مقدار که برهان بر بطلان آن گواهي مي دهد ، طرد نمايد و به آنچه از دو طرف برهان بيرون است ، همچنان به ديده ترديد و شک بنگرد ، پس اگر به نور برهان ، بر ضرورتِ حضور هدايت الهي در ميان خلق ، يعني بر ضرورت نبوت پي بُرد و در تشخيص مصداق آن نيز که همان نبوت خاصه است ، به کمک اعجاز و نظير آن توفيق يافت ، مي تواند اخبار انبيا و اوصياي آنان را حد وسط برهان قرار داده ، و بدين ترتيب در مورد آن بخش از مشاهدات نيز که براهين کلي عقلي از توزين آن ها عاجزاند ، به داوري بنشيند ، و بدين ترتيب بر هر يافته که با اخبار و احاديث صحيح و معتبر وارد از انبيا و اوصيا مطابق است ، يقين حاصل نموده و خداوند را در وصول به آن حامد و شاکر باشد و از هر يافته که با اقوال و موازين قسط ناسازگار است ، گريخته و از شر آن به خداوند رحمان پناه ببرد .

عدول از معرفت عقلي و سقوط در شکاکيت آشکار و نهان

توزين تجربيات دروني با براهين عقل ، قرآن و سنّت معصومان عليهم السلام ، تنها براي کسي