استفاده از برهان امکان و وجوب رفع نمي گردد .

بررسي اشکالات برهان حرکت و حدوث

بر دو برهان حرکت و حدوث ، اشکالات مشترک يا مختص به هر يک وارد شده است که گرچه بسياري از آنها به دليل نا آشنايي با مفاهيم مأخوذ در اين برهان و لوازم آنها بوده ؛ ليکن بعضي از آنها وارد است .

از جمله اشکالهاي مشترک ، اشکالي است که بر استحاله تسلسل علل وارد شده و اين اشکال ناشي از خلط ميان علل قابلي و اعدادي با علل فاعلي است . چنان که خلط بين علل اعدادي و علل فاعلي در برخي نوشتارها ، موجب شده است تا ايجاد فعل اقوى و اعلا از فاعلي ضعيف و نازل نيز تجويز شود ؛ به طوري که اثر قوي تر از مؤثّر باشد .

اشکال ديگري که به دليل بي توجهي به حقيقت حرکت و سکون ، غفلت از وجودي بودن حرکت و عدمي بودن سکون وارد شده ، اين است که در برهان حرکت که در آثار افلاطون مورد استفاده قرار گرفته ، حرکت و سکون هرگز در يک رديف قرار داده نشده اند ، بلکه تنها حرکت محتاج و نيازمند به علت دانسته شده است .[1]

دليل تمسک متکلمان اسلامي به برهان حدوث اين است که آنها بر اين گمان بوده اند که اگر فيض خداوند قديم باشد ، دو اشکال لازم مي آيد : اوّل آنکه خداوند فاعل مختار نبوده و موجَب باشد و دوم اينکه فيض الهي به مبدأ محتاج نباشد ؛ ولي اين گمانِ باطل ناشي از قصور آنها در ادراک علت احتياج فعل به فاعل از يک سو ، و در شناخت معناي قدرت و اختيار و فاعل مختار از ديگر سو است .