و هر يك را سه نشانه است : عالم بامر الله را ذكر لسان وخوف و حياى ظاهرى است , و عالم بالله را هم ذكر و خوف و حياء است ولى ذكر قلبى , و خوف رجاء نه خوف معصيت , و حياى از آنچه بر دل خطور مى كند نه حياى ظاهرى . و عالم به امر الله و بالله را علاوه بر آن شش چيز سه ديگر است : يكى اينكه جالس بر حد مشترك بين عالم غيب و شهادت است و برزخ بين هر دو است , دوم اينكه معلم مسلمانانست , سوم اينكه آن دو فريق نيازمند بدو و وى از آنها بى نياز است]( .

قيصرى را در شرح فص يونسى( فصوص الحكم) بيانى در تعريف حقيقت ذكر و مراتب آن بنهايت بلند پايه و بغايت نيكوست كه صاحبدل متوغل در تو حيد را بكار آيد و آن اينكه( : حقيقه الذكر عباره عن تجليه لذاته بذاته من حيث الاسم المتكلم اظهارا للصفات الكماليه و وصفا بالنعوت الجلاليه و الجماليه فى مقامى جمعه و تفصيله كما شهد لذاته بذاته فى قوله : شهد الله انه لا اله الا هو . و هذه الحقيقه لها مراتب :

اعلاها و اوليها ما فى مقام الجمع من ذكر الحق نفسه باسمه المتكلم بالحمد و الثناء على نفسه .

و ثانيها ذكر الملائكه المقربين و هو تحميد الارواح و تسبيحها لربها .

و ثالثها ذكر الملائكه السماويه و النفوس الناطقه المجرده .

و رابعها ذكر الملائكه الارضيه و النفوس المنطبعه مع طبقاتها .

و خامسها ذكر الابدان و ما فيها من الاعضاء . و كل ذاكر لربه بلسان يختص به , فان ذكر الله سار فى جميع العبد) ( ص 383 ط 1 ) .